De grootste op links

Of Emile Roemer blij moet zijn met zulke hoge verwachtingen van zijn politieke baas is de vraag. Hem wordt door Marijnissen weliswaar een roos in de vuist gestoken, maar dit legt wel een enorme hypotheek op Roemer. En in de richting van de PvdA is het een regelrechte oorlogsverklaring. Want daar zullen die extra zetels als dé partij op links toch vandaan moeten komen. Niet van Wilders en niet van de VVD. Diederik Samsom mag dan volgens de mensen die het weten kunnen het 'premiersdebat' hebben gewonnen, maar daarmee gaat de PvdA het dit keer echt niet redden. En dan kan niemand meer om de SP heen.

Als de PvdA op links door de SP wordt afgetroefd (en in de laatste peilingen was de SP soms twee keer zo groot), is dat een enorme waterscheiding. Ik heb het idee dat veel mensen dit niet zien en denken dat het niet veel uitmaakt of je op de SP dan wel de PvdA stemt. Dat getuigt van ideologisch en historisch onbenul. Van oudsher zijn socialisten/communisten vijanden van de sociaaldemocratie. Omgekeerd moesten PvdA'ers niks hebben van de SP (of de CPN). Wim Kok, oud-leider van de NVV en later de FNV, wilde niks weten van samenwerking met de SP, die nu in de vakbeweging een sterke positie heeft. Ad Melkert noemde zich sociaaldemocraat, géén socialist. Wouter Bos hield de SP op afstand en heeft er in 2006 niet meer dan een kopje koffie mee gedronken. En dan hebben we nu Jan Marijnissen die zich pontificaal opstelt als de echte erfgenaam van Joop den Uyl, die zichzelf 'tot het zondige ras der reformisten' rekende. Dat is niks minder dan een coup en ik vind het tekenend voor het huidige onpolitieke klimaat dat daar zo lauw op wordt gereageerd. Alsof we na de Koude Oorlog niet heleboel communistische partijen hebben gezien die zich tot 'sociaaldemocraten' lieten omdopen. Alsof de SP ook wel een leuke partij is waarop je zonder bezwaar kunt stemmen. En ach die PvdA, dat is slappe hap.

Er zijn mensen die zeggen dat de SP nu ongeveer hetzelfde is als de PvdA in de jaren zeventig. Niets is minder waar. Het kan zijn dat de SP zich 'als nieuwe sociaaldemocratische partij' minder links opstelt en de PvdA zelfs rechts inhaalt (logisch als de SP regeringsmacht nastreeft), maar tegelijk is het politiek klimaat nu totaal anders dan in de jaren zeventig. Het was toen radicaal links dat de toon zette, en het was de PvdA die daar een 'matigende' werking op uitoefende en er een machtspolitieke en beleidsmatige invulling aan gaf. Het kabinet-Den Uyl is als het meest linkse de geschiedenis ingegaan. Maar voor radicaal-links was het 'gevaarlijk rechts' en haalde het de kastanjes uit het vuur voor het grootkapitaal. Uit dat 'betere links', want echte en revolutionaire links, komt de SP voort, en zij is gewend tegen de stroom in te gaan. Zo gezien is de SP met het afschudden van de eigen revolutionaire veren al enorm naar rechts opgeschoven, en dat de partij nu de erfenis van Den Uyl opeist is helemaal een sprong over de eigen schaduw. En wie een beetje kennis heeft van de klassieke linkse politiek (en dat zijn er steeds minder), weet dat linkse partijen als 'strategisch' denken en op machtsvorming in de toekomst zijn gericht. Een SP die de PvdA voorbijstreeft is dan geen incident, maar een historisch moment dat de geschiedenis van links Nederland op z'n kop zet. En dat op een moment dat het politiek klimaat in Nederland niet (radicaal) links is, maar rechts (of 'neoliberaal' zoals ze bij de SP zeggen).

De opmars van de SP past in de rechtse ('neoliberale') tijdgeest, die volgens Marijnissen gekeerd moet worden. Niet de PvdA, maar de SP gaat daarbij als grote linkse arbeiderspartij voorop. In het denken van de SP is de PvdA inmiddels niet meer dan een kleine splinterpartij die zich met een zetel of 15 verdienstelijk mag maken om de grote SP met misschien wel 40 zetels zo sterk mogelijk op het regeringspluche te zetten. Zo stelde de PvdA zich vroeger op tegenover 'klein links' en de club van Samsom moet oppassen voor een koekje van eigen deeg. Hier zit nog veel oud zeer. Maar tegelijk is de SP van Roemer en Marijnissen nog lang geen PvdA uit de tijd van Den Uyl. Integendeel. Waar de PvdA vroeger een bruisend gezelschap in discussie was, een door alle lagen van de samenleving geaccepteerde partij vol met kroonprinsen en academici die het allemaal beter wisten, is de SP een strak geleide gideonsbende die geen dissidenten duldt. Daarin lijkt zij eerder op de PvdA van Kok en Melkert die ook niet van interne discussies hielden. En als de SP straks meer dan dertig zetels haalt, kan het niet anders, of er breken interne conflicten uit. Want oppositie voeren is iets heel anders dan regeren en oppositie voeren (een klassieke spagaat voor 'sociaaldemocraten'). Het valt bovendien op dat er nog geen prominente PvdA'ers naar de SP zijn overgelopen, met het aanbod om de partij 'te helpen' in geval zij ministers moet leveren. Blijkbaar denkt de leiding van de SP het zonder sociaaldemocratische expertise te kunnen doen.

Ondertussen moet niemand denken dat het met die linkse politiek in Nederland weer leuker en gezelliger wordt. Linkse partijen zijn niet leuk en gezellig, zeker niet onderling. En een SP die een koevoet zet in de bestuurlijke bolwerken van de PvdA gaat nog voor veel onderling links gekrakeel zorgen. Daarom zou het mij niet verbazen als de SP 'als enige echte sociaaldemocratische partij' uiteindelijk de PvdA liever links laat liggen en haar heil direct zoekt in samenwerking met rechts. Wie een beetje op de hoogte is van de geschiedenis, weet dat communisten nooit zijn teruggeschrokken voor zulke monsterverbonden (de Sovjet-Unie en de Volksrepubliek China deden liever zaken met realisten als Richard Nixon en Henry Kissinger dan met de linksen in het Westen.) Dat Hans Wiegel en Jan Marijnissen zo aardig tegen elkaar zijn in hun dubbelcolumn in NRC Handelsblad is een teken aan de wand. En dat de gezellige 'brabo's' Roemer en Marijnissen de verhoudingen in het postkatholieke zuiden kennen, en dus ook de teloorgang van de oude KVP, maakt het nog waarschijnlijker dat zij ook in dat vacuüm willen springen. Niet alleen de PvdA heeft een wereld te verliezen aan de SP, ook het CDA moet oppassen.