Duurzame kunst. Ja, natuurlijk.

Modeketens beginnen ‘duurzame’ kledinglijnen, ondernemers verkopen alleen ‘duurzame’ producten in de supermarkt en politici ijveren voor ‘duurzame’ energie. Verantwoordelijkheid voor natuur en milieu is populair geworden. Maar ‘groen-doen’ zet volgens vijf Haagse culturele instellingen geen zoden aan de dijk. Daarom organiseren ze een tentoonstelling over de relatie tussen kunst, techniek en natuur. De wereld moet veranderen en kunst kan daarbij de weg wijzen. Verwacht echter geen praktische oplossingen, maar bewustwording van de aanwezigheid van de natuur in het dagelijks leven. Bezoekers gaan daardoor inzien hoe belangrijk het is om goed met de natuur en het milieu om te springen. Het GEM, dat het hart van de ‘kunstmanifestatie’ vormt, toont onder meer een ‘aqua morgana’, dat met spiegels een indruk geeft van de verrassende bedrijvigheid in een sloot. Het geheel vormt een drieluik met een evenwichtige compositie. Toch zijn het niet de voorbeelden van natuurkunst die het meeste tot de verbeelding spreken. Interessanter zijn de werken die in beeld brengen hoe er in de samenleving over natuur wordt gedacht.

‘Ja, natuurlijk’ in het GEM bestaat uit drie thematische delen, die samen het werk van meer dan vijftig internationale kunstenaars tonen. Herontdekt Eden, het eerste deel, gaat over de romantische voorstelling van de natuur en de idealisering van primitievere volkeren die in harmonie met de natuur leven. Hier klinkt de echo van Rousseau, die beweerde dat de mens door het proces van opvoeding en ‘beschaving’ van zijn primitieve oorsprong vervreemd was geraakt. Volgens de Franse filosoof was de mens vrij geboren, maar werd hij in de maatschappij overal aan ketens gelegd. De Finse kunstenaar Antti Laitinen zet op subtiele, maar treffende wijze vraagtekens bij deze nostalgische, naïeve kijk op de natuur. Op drie schermen zijn beelden te zien van een naakte, langharige jongeman die in een hol kruipt en mieren probeert te eten van een tak. Het geheel maakt een nogal belachelijke, onbeholpen indruk. Toch heeft zijn plekje in het bos, langs het glinsterende meer, waar alleen het geruis van de bladeren en het gefluit van de vogels te horen is, ook wel iets aantrekkelijks.

De Nederlandse kunstenares Tinkebell, die stof deed opwaaien omdat ze een handtas maakte van haar eigen kat, zet de bezoeker op een heel andere manier aan het denken over onze omgang met dieren. Tinkebell hekelt de hypocriete houding van veel mensen tegenover dieren: aan de ene kant vertroetelen ze hun huisdieren alsof het hun eigen kinderen zijn, maar ze hebben er geen moeite mee om vlees te eten van dieren die een verschrikkelijk leven hebben geleid. Tinkebells ruimte in ‘Ja, natuurlijk’ staat in het teken van Amy, een Amerikaanse vrouw die op haar dertiende begon met het opzetten van dode dieren die ze langs de weg vond. De stap naar het doden van dieren was snel gezet en op haar persoonlijke blog doet Amy trots verslag van haar vele jachttrofeeën en de daarmee gewonnen prijzen. De foto’s laten weinig aan de verbeelding over. Tinkebell speelt een spel met de verwachtingen van de bezoeker. Hoe kan het dat zo’n knap en onschuldig lijkend meisje als Amy schaamteloos dieren doodt, opzet en verkoopt? Waar wij de plezierjacht moreel verwerpelijk vinden, is Amy zich van geen kwaad bewust. Maar moeten we Amy daarom veroordelen?

Het tweede deel van de tentoonstelling laat op een ludieke, symbolische manier zien hoe afhankelijk wij zijn van de natuur, met onder meer werk van de bekende Chinese kunstenaar Ai Weiwei. Weiwei legde een dozijn porseleinen olievlekken van verschillende grootte op de grond, verwijzend naar de opkomende economische grootmacht China, dat het Engelse woord is voor ‘porselein’. Even verderop, in het deel ‘Co-revolutie en partnerschap’, maakt de Belgisch-Mexicaanse kunstenaar Francis Alÿs een kunstwerk van de eindeloze stroom vuilnis in de straten van Mexico-Stad. Met zijn camera geeft hij instructies aan een groep mensen die ’s nachts de steeds groter wordende berg afval voortduwt door de verlaten straten, zodat het wegwerken ervan een zinloze, op zichzelf staande gebeurtenis wordt. De ophalers zijn niet opgewassen tegen de overweldigende krachten der natuur, maar hebben wel veel plezier in hun sisyfusarbeid.

‘Ja, natuurlijk’ is een verrassende, gevarieerde tentoonstelling. Naast foto’s zijn er video’s, sculpturen, installaties en schilderijen te zien. Veel kunstwerken willen de bezoeker aan het denken zetten over onze relatie met het milieu en de natuur, maar sommige gaan nog een stapje verder, zoals het huis van de toekomst dat Atelier Van Lieshout buiten exposeert. Of de wereld ermee veranderd kan worden blijft nog afwachten, maar vermakelijk is het in ieder geval wel.           

Ja, natuurlijk. T/m 18 augustus in het GEM Den Haag.