Is Marlene Dumas boerenslim?

De glossy DeLUXE van NRC Handelsblad wijdde een heel nummer aan uiteraard Chanel, Mercedes-Benz, BMW en Jaguar, maar vervolgens ook aan de schilderes Marlene Dumas. Het kost mij echt moeite mij voor te stellen hoe iemand geestdriftig over haar werk kan worden, want dan moet je dat ook worden over het werk van honderden andere leerlingen van de kunstacademie. Als Diederik Kraaijpoel niet allang beschreven had hoe zulke non-kunst zo’n succes kan krijgen, dan moest het dringend eens gedaan worden. Vreemd trouwens hoe velen net doen alsof die boeken van Kraaijpoel niet bestaan. Neem de kunstrechter Joost Zwagerman, die een naïviteit (of doortraptheid) ten toon spreidt die vóór Diederik misschien mogelijk was, maar daarna toch niet meer? En heeft Komrij totaal vergeefs om de hedendaagse kunst gelachen op de Achterpagina van NRC?

Misschien is Marlene Dumas best een gezellige meid, al vrees ik dat ze nogal uitgekookt is. Anders leen je je toch niet tot zo’n bedrog? Dan zeg je oprecht: zeg, jongens, overdrijf niet, mijn werk stelt nog niks voor en gaat dat waarschijnlijk nooit doen. Maar ze leent zich tot het spelletje, dat enige overeenkomst vertoont met het spelletje dat met talentlozen als Madonna, Bieber en Lady Gaga gespeeld wordt: een willekeurig iemand kiezen en die tot genie verklaren en die dan met alle denkbare middelen in deze positie handhaven. Er is duidelijk behoefte aan zulke kunstmatige genieën, maar ik kan wel zonder. Liever niets dan ersatz.

Marlene Dumas die in DeLUXE ook geïnterviewd wordt, blijkt weinig te zeggen te hebben. Zo gaat dat bij ersatz-kunstenaars. Men laat ze beter niet onvoorbereid spreken. Dat doe je met een lakei van de koning toch ook niet? Dat hoort via de Rijksvoorlichtingsdienst te gaan. En bij Marlene Dumas via Christie’s of Joost Zwagerman. Dan kunnen illusies nog behouden blijven.

De kunstenares babbelt wel gezellig, maar ze praat zoals ze schildert. Het klinkt allemaal wat overbodig. We moeten prachtig vinden dat ze verklaart dat ze een werk pas als af beschouwt ‘wanneer de concentratie op is’, m.a.w. als ze geen zin meer heeft. Zo verging het Giotto ook, denk ik, maar die zette dan toch nog even door. We horen dat ze graag in een raamloze kamer werkt en bij voorkeur ’s nachts. Geen afleiding! Doet me aan Somerset Maugham denken die een raam van zijn werkkamer op Cap Saint-Ferrat liet dichtmetselen om niet afgeleid te worden door het mooie uitzicht over de Middellandse Zeekust. Heb ik altijd onzin gevonden. Hij kon zijn bureau toch omdraaien? Maar het vormde wel een mooi verhaal van het soort dat journalisten graag noteren. En trouwens, als je je zo makkelijk laat afleiden, dan is de scheppingsdrang niet bijster groot.

Marlene Dumas vertelt ons dat ze nog steeds belangstelling voor de theorieën van Freud heeft. Ja, zo hoort het nog steeds in niet al te verlichte kringen. Maar het meest behaagziek – of afgezaagd – zijn de onderwerpen van haar schilderijen. Begon ze met een portret van Marilyn Monroe, daarop volgden mensen als Lumumba, natuurlijk ook door Luc Tuymans als onderwerp gekozen. Ze kiest voor een gedode Palestijnse vliegtuigkaper, een verdronken bootvluchteling en in een map ‘Female Martyrs’ ligt een foto van Ulrike Meinhof klaar voor bewerking. Een reclamebureau had haar niet beter kunnen adviseren. Wat denkt u dat ze onlangs gemaakt heeft voor de Manifesta in Sint-Petersburg? Portretten van beroemde homoseksuele kunstenaars als James Baldwin en Tennessee Williams (een naam die ze bij NRC maar moeilijk goed kunnen spellen). Origineel, hè, dit protest? Ik heb ergens iemand horen zeggen dat zo mooi is dat ze geen partij kiest en de martelaren aan beide zijden herkent. Nu, ik heb er nog niets van gemerkt: het is allemaal even godsgruwelijk politiek correct wat ze doet.

Misschien is nog het apartst bij haar de belangstelling voor striptease. Daar zegt ze zelfs wel aardige dingen over. Maar enige frappante seksualiteit in je koek doen, is nu ook weer niet zó origineel Zelfs Hitler ten tonele voeren is al een gemeenplaats in de hedendaagse kunst. Voor mij is het werk van Marlene Dumas iets dat tot de kunstnijverheid gerekend zou moeten worden. Het is op z’n best aardig om kranten en tijdschriften te illustreren, zeker vanwege de actuele en partijdige inhoud. Verrassend zal het nooit zijn. Wanneer gaat Marlene Dumas een bekende foto van Anne Frank met de vertrouwde, snel aangebrachte verfslierten bewerken, wanneer een bekend zelfportret van Vincent van Gogh, wanneer bekende foto’s van Amy Winehouse en Andy Warhol? Ach, wat ben ik toch slecht geïnformeerd: die zijn allemaal allang aan de beurt geweest.