Moed is besmettelijk

Voormalig CIA-medewerker John Kiriakou heeft de uitstraling van een grote vriendelijke reus, maar is in Amerika min of meer tot enemy of the state verklaard. Kiriakou zit zonder baan, maar mét honderdduizenden dollars aan advocaatkosten. Hij is verwikkeld in een proces wegens het lekken van ‘classified information’ naar de pers. Hij en zijn vrouw overwegen zich failliet te laten verklaren en leven inmiddels van welfare en food stamps omdat Kiriakou met zijn reputatie nergens meer aan de bak komt. Hij is een landverrader. Een terroristenhelper.

Kiriakou was de eerste ambtenaar die er de aandacht op vestigde dat de Amerikaanse overheid bij vermeende terroristen gebruik maakte van ‘enhanced interrogation techniques’, oftewel waterboarding. Een vorm van marteling waar Kiriakou zich tegen uitsprak. In de jarenlange ophef die volgde over het waterboarden is hij de enige persoon die veroordeeld is, terwijl hij er zelf nooit aan heeft meegedaan. Hoewel hij het jammer vond dat hij zijn rechtszaak niet kon voortzetten accepteerde Kiriakou de plea bargain die hem in de zaak werd aangeboden. Deed hij dat niet, dan zat het er volgens zijn advocaten dik in dat hij ‘een groot deel van de rest van zijn leven achter de tralies zou moeten doorbrengen.’

De grote zaal van Tuschinski zit bomvol als op zaterdagmiddag de documentaire Silenced in première gaat op het IDFA (Internationaal Documentaire Festival Amsterdam). De film verhaalt over drie klokkenluiders binnen de Amerikaanse overheid, die wereldwijd wat minder credits voor hun dapperheid hebben gekregen dan de befaamde en beruchte Snowden en Manning. Ontslagen, verguisd, en in het geval van Kiriakou uiteindelijk zelfs veroordeeld tot twee jaar cel. De film schetst een huiveringwekkend beeld van de gevolgen van het klokkenluiden voor CIA-medewerker John Kiriakou, advocate Jesselyn Radack en oud-senior executive van de NSA (en veteraan van de Amerikaanse luchtmacht én de marine) Thomas Drake. 

De vervolging van Kiriakou vond plaats op grond van de Espionage Act uit 1917. Deze wet is bedoeld om spionnen mee te vervolgen, benadrukt Radack in de documentaire, maar wordt de laatste tijd steeds vaker van stal gehaald om klokkenluiders de mond te snoeren. De afgelopen eeuw werden er slechts drie mensen aangeklaagd voor spionage – onder andere in de Watergate-zaak – maar sinds het aantreden van president Obama zijn er al acht mensen met deze wet vervolgd.

Informatie die expres buiten de congressional hearings over de toedracht van 9/11 werd gehouden; voor de overheid belastende dossiers die zomaar uit archieflades verdwenen; opgebeld worden door je buren die zich afvragen wat die mensen met die verrekijkers in dat busje toch aldoor voor je huis doen; en op zondagmorgen zelfs intimiderende FBI-agenten achter je hebben in de kerkbanken. De gebeurtenissen waar de klokkenluiders in de documentaire over vertellen zouden zo als aaneenschakeling van cliché’s voorbij kunnen komen in een spannende thriller, maar in dit verhaal is het allemaal echt gebeurd.

Ook Jesselyn Radack en Thomas Drake spelen in de film een heldenrol. Radack luidde als ethisch adviseur op het Amerikaanse Ministerie van Justitie de noodklok over het verhoren van de gevangengenomen Amerikaanse Talibanstrijder John Walker Lindh, waarbij geen advocaat aanwezig was. Ze gaf belangrijke e-mails in de zaak aan een journalist van Newsweek, onder voorwaarde dat ze anoniem zou blijven. Newsweek publiceerde de mails vervolgens integraal op hun website, met Radacks naam erbij.

Drake beklaagde zich als senior executive van de NSA over de enorme toename van onrechtmatige mass surveillance op Amerikaanse burgers na 9/11. Let wel, dit speelde zich af jaren voordat Edward Snowden met zijn onthullingen internationale verontwaardiging over de afluistermethodes van de NSA veroorzaakte. Behalve dat het klokkenluiden ze beiden hun baan kostte is Drake gescheiden nadat de FBI zijn gezin thuis overviel voor een doorzoeking van hun woning, en kreeg Radack door de stress van de arrestatiedreiging een miskraam.

The further a society drifts from the truth, the more it will hate those that speak it, zei George Orwell al. Deze zwaarmoedige documentaire belicht de enorme offers die de drie klokkenluiders hebben gebracht door de waarheid te spreken, en de kafkaëske situaties waarin ze zich jarenlang bevonden hebben. Toch eindigt de voorstelling positief. De staande ovatie die Radack en Drake ontvangen als ze na afloop van de film in Tuschinski het podium betreden is ontroerend. Kiriakou is er niet bij omdat hij nog steeds in de gevangenis zit, maar er is goede hoop dat hij vanaf februari de rest van zijn straf thuis bij zijn gezin mag uitzitten.

Of ze niet bang zijn dat deze beklemmende film toekomstige klokkenluiders zal afschrikken om met hun verhalen naar voren te komen? vraagt presentator Twan Huys, die de Q&A leidt. De regisseur geeft toe dat hij daar wel bang voor is geweest, maar Radack heeft een krachtiger antwoord. Zij heeft zich inmiddels geprofileerd als advocaat van de klokkenluiders, en Edward Snowden bevindt zich onder haar clientèle. Hij zou geïnspireerd zijn door de verhalen van Drake en Kiriakou. De lessen die hij eruit heeft getrokken hebben hem geholpen om zorgvuldiger te werk te gaan, zodat hij zijn eigen arrestatie en vervolging tot nu toe heeft weten te voorkomen. Bovendien, zo zegt Radack, melden er zich bij haar kantoor alleen maar steeds meer klokkenluiders die om hulp vragen. Hoe meer publiciteit de verhalen van de klokkenluiders krijgen, hoe meer mensen zelf ook misstanden aan de kaak durven stellen bij de overheidsdepartementen waar ze werken. Want, zegt ze, ‘courage is contagious’.

Volg Marie op Twitter: @MarieHemelrijk.