Een moeizaam politiek compromis is eerzamer dan een makkelijke politieke uitruil

Je moet elkaar wat gunnen, heette het in oktober 2012 bij de totstandkoming van het kabinet. Die 'uitruilfilosofie' ligt ook weer ten grondslag aan de deal van afgelopen week. In die zin zijn VVD en PvdA consistent bezig. Volgens Wouter Bos, geestelijk vader van dit kabinet, staan compromissen ten onrechte in een kwade reuk en zijn zij politiek noodzakelijk. Helemaal juist. Maar levensvatbare politieke compromissen zijn iets anders dan het willekeurig uitruilen van ideologische strijdpunten, wat bij de vorming van dit kabinet is gebeurd. De deal van afgelopen week illustreert dat.

Anderhalf jaar geleden was er in de PvdA-gelederen veel ophef over de strafbaarstelling van illegalen, waarvan een aantal grote gemeenten meteen al verklaarden er niet aan mee te willen doen. Maar de VVD stelde dit voor als een belangrijk punt, niet alleen om aan de eigen en PVV-achtige kiezers duidelijk te maken dat de partij een scherpere koers wilde varen in het vreemdelingenbeleid, maar ook omdat het begrip 'illegaal' zinledig is als daar geen strafbaarstelling op staat. Dat principiële punt is voor de VVD nu geheel van de baan, blijkbaar geloofden de liberalen in 2012 zelf al niet in deze redenering en ging het puur om het politieke effect (de indruk op de PVV-achtige kiezer die voor dom wordt versleten). Van PvdA-zijde werd toen door Diederik Samsom betoogd dat het hier om symboolwetgeving ging, terwijl hij op het gebied van de zorgkostenfinanciering toch maar mooi een aantal zaken voor de lagere inkomens had binnengesleept. PvdA-voorzitter Hans Spekman sprak zelfs van een 'nivellereingsfeestje', waardoor de achterban van de VVD in opstand kwam. Sindsdien valt er voor beide partijen nog maar weinig te feesten, wat vooral voor bierpompliberalen een nieuwe ervaring is. Voor het eerst merken zij aan den lijve dat ook de liberale overheid geen geluksmachine is.

De deal van afgelopen week maakt dat alleen maar erger. Allereerst ontbreekt elk verband tussen het opheffen van de strafbaarstelling van illegalen en de lastenverlichting voor de hogere middeninkomens. Behalve dan natuurlijk dat hier een uitruil heeft plaatsgevonden tussen VVD en PvdA, wat het beeld van een politiek als koehandel versterkt. Het kabinet was serieus bezig geweest als het had uitgelegd dat de strafbaarstelling van illegalen in de praktijk niet uitvoerbaar was. Dan was duidelijk geworden dat niet de PvdA, maar de VVD anderhalf jaar geleden aan bühnepolitiek deed en een veer heeft moeten laten. Daarbij zijn illegale immigranten niet alleen een lastig bestuurlijk vraagstuk, maar zorgen zij ook voor grote morele dillemma's voor alle politieke partijen. Maar de VVD doet nu weer alsof het louter een steen op de maag is voor de PvdA.

Symboolpolitiek, daar doen ze bij de VVD niet aan, liberalen zijn zakelijk ingesteld. Staatssecretaris van Justitie Fred Teeven, die zich namens de VVD vooruitdurend sterk maakt voor een 'robuuste aanpak' op elk gebied, vond de uitruil van zijn stokpaardje tegenover een lastenverlichting van € 25,- per maand voor de hogere inkomens een goede zaak. Alsof deze lastenverlichting enige verlichting geeft. De VVD bedrijft hier een inkomenspolitiek die nog miezeriger is dan de twee cijfers achter de komma uit de ergste vakbondsdagen van de PvdA (die nadat Wim Kok zijn ideologische veren had afgeschud al twintig jaar achter ons liggen). In feite getuigt de VVD van Mark Rutte en Halbe Zijlstra van een eenzelfde soort herverdelersmentaliteit die decennialang als zieligmakend PvdA-geneuzel is weggebonjourd. Wat des te erger is, omdat er in het Nederland van na de financiële crisis die geen enkele VVD-bankier heeft zien aankomen wel degelijk honderdduizenden mensen zijn (zelfstandigen bijvoorbeeld) die het zwaar hebben om hun eigen broek hoog te houden en alleen maar kunnen dromen van € 40.000,- per jaar. Noch de VVD, noch de PvdA, weet uit te leggen waar de 'lastenverlichting' van een half miljard van deze week goed voor is. Voor de economie is het een druppel op een gloeiende plaat, de hogere middeninkomens halen er hun schouders over op, en de rest van Nederland blijft zich zorgen maken over hogere zorgkosten en al die andere 'akkoorden' die meer van de burger vragen en per lenteseizoen over onze hoofden worden uitgestort.

Wat nog steeds ontbreekt is een samenbindende visie die aan het akkoord tussen Rutte en Samsom ten grondslag ligt. Je moet elkaar wat gunnen, heette het, meer 'visie' was volgens Rutte niet nodig. Maar dan moet je wel kunnen uitleggen wat het verband is tussen het niet doorgaan van de strafbaarstelling van illegalen (het niet uitvoeren van een eigen kabinetsplan dus, wat op zich al een enorm zwaktebod is) en een lastenverlichting voor een inkomensgroep die dat nauwelijks als een verlichting ervaart. En dat valt natuurlijk niet uit te leggen, want het is pure symboolpolitiek. Wat voor de VVD nog erger is dan voor de PvdA, want liberalen zien symboolpolitiek als gebakken lucht waarvoor zij van oudsher hun neus ophalen en hebben sinds Hans Wiegel, Neelie Kroes, Frits Bolkestein en Gerrit Zalm een reputatie van 'no nonsense' hoog te houden.

Maar de nonsens en de spin komen tegenwoordig van een kabinet onder leiding van een VVD-premier, en anders dan Diederik Samsom en zijn altijd voor de bühne worstelende PvdA zitten de opgeruimde Mark Rutte en Halbe Zijlstra er totaal niet mee. Integendeel, ze trekken er een tevreden gezicht bij, waarbij de 'moeilijke' PvdA moet snappen dat het spel zo wordt gespeeld. Praktische politiek mag pijn doen en offers vragen. Een politiek compromis als de moeizame uitkomst tussen twee strijdbare partijen die zich sterk maken voor hun principes en de materiële belangen van hun achterban, valt ook nog als eerzaam uit te leggen. Mensen begrijpen dat heel goed. Maar democratische politiek mag nóóit als koehandel of een kwartetspel worden gepresenteerd. Politiek die zich alleen nog druk maakt om (rekbare) cijfers en (ongrijpbare) beeldvorming, en via het uitruilen van inwisselbare strijdpunten 'daadkracht' denkt uit te stralen, verliest elk gezag. Dan krijgen de kiezers het idee dat ze bedrogen worden en dat ze daar in Den Haag maar wat aanrommelen. Geen wonder dat VVD en PvdA in oogsttijd op verlies staan. Ook rotte appels vallen niet ver van de boom.