Een buitensporig overgewaardeerde beroepsgroep

Zo'n topeconoom is Paul Krugman, in 2008 Nobelprijswinnaar voor zijn analyse van handelspatronen en plaatsbepaling van economische activiteiten. Dat klinkt tamelijk conventioneel en marktgericht. Maar Krugman is naast professor aan praktisch alle belangrijke universiteiten en instituten in de Angelsaksische wereld ook een linkse econoom, schrijft drie keer in de week een column in de New York Times, en is een veelgevraagd spreker op seminars en congressen. Het weekblad Elsevier haalde hem naar Nederland voor de 'nacht van de economie', tegen een ongetwijfeld hoge gage (ik las ergens dat dit overigens minder dan de gebruikelijke 100.000 dollar zou zijn). De zaal zat vol.

Ik ben er niet geweest, de toegangsprijs was mij te hoog. Ik ken hem bovendien uit de INYT, en anders kom ik hem in vertaalde vorm drie keer in de week tegen in Nederlandse kranten en tijdschriften die het allemaal zeer belangrijk vinden dat ze hem afdrukken. Begrijpelijk, want de man is topeconoom. Bovendien erg consistent, want hij schrijft in elke column hetzelfde. De boodschap van Krugman, neo-Keynesiaan, is dat de westerse overheden de financiële crisis helemaal verkeerd aanpakken en veel meer geld in de economie moeten pompen. De Nobelprijswinnaar denkt dat je de schuldencrisis kunt bestrijden door nog veel meer schulden te maken, een contra-intuïtief inzicht waar de economie beroemd (en berucht) door is. De Federal Reserve, die de afgelopen zes jaar honderden miljarden heeft verstrekt om de banken en de Amerikaanse economie overeind te houden, een politiek die ook wel Quantative Easing is genoemd (onconventioneel, zet Wikipedia erbij), krijgt van Krugman een zes-min, omdat zij veel te terughoudend is geweest. De Europese Centrale Bank doet het met zijn door de Duitsers gedicteerde anti-inflatiekoers helemaal fout. Volgens Krugman zorgt dat voor eindeloze krimp, vooral in de zuidelijke landen van de eurozone, en staan wij voor het scenario van Japan, dat nu al twintig jaar door economische stagnatie wordt geteisterd (en een staatsschuld van tweehonderd procent van het BNP die volgens de Nobelprijswinnaar geen probleem is).

Ik ben dol op onconventionele denkers en out of the box denken. Al heb ik daar bij economen mijn reserves bij en zie ik liever dat zij gedisciplineerd bij de les blijven en zich niet als sterren gedragen. Het idee dat je in noodgevallen vanuit helicopters 'gratis geld' over van krediet verstoken economieën kunt uitstrooien, spreekt mij bijzonder aan, maar alleen als gedachtenexperiment. De econoom in mij vraagt zich af waarom je voor zo'n hulpactie tot noodsituaties zou moeten wachten. Politici denken out of the box genoeg om met zulke onconventionele inzichten op de loop te gaan, zoals ze de ideeën van Keynes ook voor hun eigen doeleinden hebben misbruikt. Bij Krugman komt daar nog bij dat zijn voorspellingen nooit uitkomen. Maandenlang heeft hij met grote stelligheid beweerd dat de euro op klappen stond, maar dat is niet gebeurd. Op de nacht van de economie was hij tot de conventionele wijsheid bekeerd dat Mario Draghi de euro in juli 2012 had gered met zijn uitspraak dat de ECB alles zou doen wat nodig was, een bluf die de geldmarkten tot nu toe geloven. Maar dat weerhoudt Krugman er niet van kommer en kwel te blijven voorspellen, het Japanse scenario bijvoorbeeld. Ik weet het: economen kunnen de toekomst niet voorspellen, waardoor je het ze ook niet kwalijk kunt nemen dat hun voorspellingen niet uitkomen. Maar laten we dan ook ophouden ze op dat punt serieus te nemen. Dat doen we echter niet, waardoor de Krugmans van deze wereld hoge gages kunnen blijven rekenen. Heel economisch voor henzelf, maar niet voor de wereld.

Het perverse van Krugman (economen hebben het graag over moral hazard) is dat hij het als enige meent beter te weten dan de rest en daarmee ook nog scoort. De media houden erg van zulke beterweters. Terwijl uit alles blijkt dat hij niets van de EU en de Europese integratie heeft begrepen en doet alsof de ECB als een normale centrale bank kan opereren. Maar de eurozone is geen nationale staat, en de EU is ook geen krimpgebied als Japan. Integendeel, de EU is de afgelopen tien jaar met dertien nieuwe staten uitgebreid, voor het grootste deel uit voormalige communistische landen waar de economie nog een enorm groeipotentieel heeft (en in Polen ook werkelijk groeit). Tegelijk zijn er binnen de eurozone enorme verschillen. Duitsland vergrijst, maar heeft nog steeds (bescheiden) economische groei. En de Zuid-Europese landen maken een enorme krimp door die hoe dan ook voor een economische transformatie zorgt. Of dat gaat werken weten we niet, maar stilstaan doen ze niet, waardoor het Japanse stagnatiescenario het slechtste vergelijkingsmateriaal is voor wat er in Europa als geheel plaatsvindt. Om dat te zien hoef je geen economie te hebben gestudeerd. Of kun je misschien maar beter helemaal geen econoom zijn.

Dat blijft toch de overweldigende indruk na zes jaar financiële crisis: economen weten net zo min als politici en alle andere professionals hoe we daar weer uitkomen. Niet dat ik zou willen aanraden dan geen experts meer te raadplegen, dat is pas echt kortzichtig en contra-intuïtief. Wel zou het verstandig zijn als economen eens uit hun economenbox kruipen, zich breder scholen en gaan zien dat er ook nog andere sociale wetenschappen zijn (die trouwens ook niet zulke 'harde' kennis te bieden hebben). Of historici, filosofen en mensen met gewonemensenverstand. Van Krugman zou ik willen horen of hij zijn eigen succes economisch verantwoord vindt. Van andere economen of 'meer economie' altijd het antwoord is. Mij is verteld dat Tyler Cowen op dit moment veruit de slimste en verstandigste econoom is. Ik vertel het u even door, als gratis advies. Zelf ben ik nooit zo onder de indruk van economen, niet omdat hun inzichten aan de banale kant zijn (simpele inzichten zijn vaak de beste), maar omdat ze als professionele klasse zo vreselijk worden overgewaardeerd en door de buitenwacht en door zichzelf zo vreselijk serieus worden genomen. Waarom zou je in hemelsnaam betalen voor inzichten die je met enig rationeel denken en inzicht in de menselijke natuur ook zelf kunt bedenken?

Rationeel denken, dat kun je aan de hand van een formule en is voor mensen met academisch denkvermogen geen kunst. Maar inzicht in de menselijke natuur, dat is het echte verhaal waar wijsheid en eruditie komen kijken, en daarvoor moet je niet bij economen zijn. Die denken dat alles om economie draait en de rest onzin is. (De grote uitzondering en daarom bijzonder ongeschikt om school te maken was John Maynard Keynes, volgens zijn biograaf Robert Skidelsky geen econoom, maar een wijs man.) De homo economicus specialiseert zicht, en begrijpt heel goed dat om succesvol te zijn de weg van de minste weerstand het beste is. Dan kun je je het beste toeleggen op kopieergedrag, op doen wat andere (belangrijke) mensen met goede verdienmodellen doen, en laten zien dat je begrepen hebt hoe de wereld van het succes werkt. En voor uitzonderingen, de bijzondere successen, is er het innovatieverhaal dat eeuwig wordt herhaald. Op dit dieet verwerf je status en wie weet beroemdheid, waaraan je je in het gezelschap van geestverwanten kunt warmen. Daarom zat het bij de nacht van de economie ook zo vol. Topeconomen en andere toppers onder elkaar. Wie er niet was, heeft dus iets gemist, maar met serieuze economie had dat niet veel te maken.