Gesloopt Amsterdam bewaard

De vernietiging en de schoonheid van Amsterdam.

Mensen die dachten dat ze het beter wisten, hebben grote delen van Amsterdam in de afgelopen vijftig jaar onherstelbaar verbeterd. Maar wat verloren moest gaan, wordt nu getoond in het hoofdstedelijk Stadsarchief in Amsterdam, dat aandacht besteedt aan Amsterdamse stadsfotografen in het algemeen en Ed van der Elsken in het bijzonder.

Ed van der Elsken is bij naam vooral bekend in Amsterdam, maar zijn werk is wereldberoemd in Nederland. Kijkt u maar. Maar de oude beelden van de mooie stad en zijn bijzondere mensen (tegenwoordig ziet iedereen er hetzelfde uit, zoals stadsfotograaf Hans Eijkelboom, die ook exposeert, pijnlijk demonstreert), vertellen ook een grauw verhaal. Van der Elsken verruilt het cliché van de roerige jaren zestig bijvoorbeeld voor het beeld van een decennium stenen gooien tegen slagrage agenten. 

Maar de eeuwige verongelijktheid van verschillige babyboomers slaat compleet dood naast Van der Elskens verbeelding van bijvoorbeeld de Jodenbuurt. Wie is niet geraakt door deze foto? De broodjeszaak van Sal Meijer aan de Jodenbreestraat staat eenzaam in een kapotgeslagen buurt. Zestigduizend Joden moest Amsterdam na de oorlog missen en kennelijk moest hun herinnering uit de stad gesloopt worden. Hun buurt moest met de tijd meegaan, maar niet voordat Van der Elsken de vernietiging van hun vroegere woonplaats grievend fotografeert. 

Die verplichte vooruitgang lijkt ook een thema in zijn werk. Aan het Frederiksplein staat nu het gebouw van De Nederlandse Bank, een opzettelijke dissonant in een prachtige buurt die getekend wordt door bescheiden schoonheid. Vroeger stond daar de Galerij die de brand van het Paleis voor Volksvlijt had overleefd. Moest natuurlijk ook kapot, maar bleef niet ongezien door Van der Elsken.

Het is goed dat zoveel vernietiging in het Stadsarchief aan de Vijzelstraat wordt getoond. Het laat zien wat het waard is om te behouden. Gebouw De Bazel, oorspronkelijk een bank - nu dus archief, is een massieve schatkamer tussen de Heren- en Keizersgracht. Het interieur in strak-ornamenteel wit met houten accenten en likjes marmer, spuugt stijlvol op ieder idee van casual friday. In de kluis in de kelder schuilt achter zware deuren een overdadigheid in de sfeer van een chic casino uit het Interbellum. 

Van der Elsken en het gebouw zijn een waarschuwing: alles kan kapot, maar niet alles hoeft kapot.