De Turkse keukentafel is nog niet verloren

Terwijl ik op een berg zit kijk ik over zee vanaf een plaats waar de schuldigen zitten van de verkiezingsuitslag van afgelopen zondag. Op een prachtige locatie met een groot hek er omheen staan honderden villa’s van vooral de oude seculiere elite. Hier viert men afgescheiden van het massa tourisme en van het conservatieve Anatolische achterland hun vakantie of pensioen. Hier doet men net alsof de rest van het land niet bestaat terwijl men naar Europa staart.

Terwijl ik nadenk over Michaels artikel waarin hij zegt dat Turkije verloren is voor het westen wordt er ook aan onze keukentafel een heftige discussie gevoerd. Een buurvrouw komt binnen met haar Gucci zonnebril op en roept boos “Waarom heeft de meerderheid hun stem voor Erdogan uitgebracht?” Mijn oude schoonvader heeft de oplossing, “men is dom en volgt als schapen” een nogal populistische opvatting. Het argument wat veel mensen gebruiken om het probleem versimpelt uit te leggen. Echter klopt hier de vraag al niet.

Hoewel de lokale verkiezingen in maart nog rond de 54% tegen Erdogan had gestemd, was dit nu nog maar 48%. Het verschil zit hem in de opkomst. Waar in maart nog 90% van de kiezers een stem had uitgebracht is het bij de presidentiële verkiezingen nog maar 74%. Ruim 14 miljoen mensen kozen dus om niet te gaan stemmen. Erdogan heeft dan wel zo’n 21 miljoen stemmen op hem uit zien brengen, maar rond de 33 miljoen mensen hebben dat niet gedaan. De opkomst van Turken in het buitenland was nog veel lager met een gemiddelde van rond de 8%.

Uit onderzoek blijkt inderdaad dat stemmers met een hogere opleiding voornamelijk voor de oppositie hebben gekozen. Statistieken van Ipsos laten zien dat ongeveer 63% oppositiekandidaten steunt. Zeker geen vreemde gedachte omdat een grote groep vooral conservatieve vrouwen tot voor kort niet naar het hoger onderwijs gingen vanwege een verbod op hoofddoekjes en een opleiding aan een universiteit vaak alleen was weggelegd voor de oude elite.

Aangezien universiteiten een van de weinige plekken zijn waar zowel conservatief als seculier Turkije elkaar ontmoeten zou deze beslissing van de overheid nog wel eens grote gevolgen kunnen gaan hebben voor de AKP. Conservatieve meisjes komen nu immers voor het eerst in contact met seculiere leeftijdsgenootjes. Turkije stuurt ook honderdduizenden studenten per jaar naar Europa om deel te nemen aan het Erasmus uitwisselingsprogramma. Hoewel Turkije een vrij gesloten land is dat vooral naar binnen gekeerd is, komen deze studenten terug met ervaringen van vrijere samenlevingen waarin vrouwen geëmancipeerd zijn.

Mijn schoonvader heeft ooit in de jaren vijftig gestudeerd in Duitsland om architect te worden. De goede man heeft daarna 20 jaar gewerkt om ziekenhuizen, fabrieken en stationsgebouwen te ontwerpen in zowel Duitsland als Zwitserland. Nu ruim 30 jaar later is de oude man nog steeds trots op Europa en aan onze keukentafel is voor hem vooral Duitsland nog steeds het lichtende voorbeeld van hoe een democratie hoort te werken. Helaas maakt hij als fanatieke aanhanger van Mustafa Kemal Ataturk dezelfde fout als Erdogan, door het hoge volume in zijn stem denkt hij het gelijk in pacht te hebben. Een discussie is ook aan onze keukentafel niet mogelijk.

De Turkse samenleving bestaat vooral uit jeugd en hoewel er jaarlijks tientallen nieuwe universiteiten geopend worden is deze jonge generatie niet vertegenwoordigd in het parlement. Terwijl de AKP veel jeugd aan zich heeft weten te binden in het conservatieve achterland, bestaat de oppositie vooral uit oudere mannen die terug verlangen naar een andere tijd waar zij het vooral voor het zeggen hadden, 20 procent van het land bestaat uit mannen boven de 40. Het parlement is dus geen afspiegeling van de samenleving, zeker niet in oppositie kringen. Het falen van de oppositie gaat dus verder dan het argument dat de oppositie een kandidaat gekozen had die onbekend was en een conservatieve achtergrond had; het heeft de samenleving niet begrepen en kon geen enkel ander onderwerp op de publieke agenda zetten dan tegen Erdogan te zijn. 

Het simpele feit dat een onbekende kandidaat 38% van de stemmen heeft kunnen halen bewijst dat de oppositie zeker stemvast is als ze stemmen en dat er een zekere potentie in zit. Aangezien de Turkse massamedia vooral bekent staan om hun subjectieve benadering naar de AKP en vooral Erdogan lijkt er dus wel een mogelijkheid te zijn voor de oppositie, helemaal als men bedenkt dat de kandidaat bijna geen grote bijeenkomsten heeft gehouden.

De 8 miljoen jongeren die in juni 2013 de straat op gingen en de vele miljoenen meer die vanuit hun huiskamers steun gaven voor een verandering naar een meer inclusieve staat zijn nu politiek actief, het is aan de oppositie om hen een kans te geven in hun partij. Het zijn onder andere de kinderen van de buren die zijn aangeschoven aan onze keukentafel. Maar deze jeugd volgt niet de blinde vooroordelen van hun ouders; zij hebben door hun ervaringen in de gemengde universiteiten een wat breder wereld beeld. “Hoeveel conservatieve mensen heb je in je kennissen kring?” roept het buurmeisje van 25 tegen haar moeder. En het blijft stil aan tafel terwijl moeders woest door haar Italiaanse zonnebril kijkt.

Ik begrijp dat ook ik regelmatig de fout maak om enkel conservatief versus seculier te melden, terwijl er maar één ware religie in het land is: geld. Door de lage rentestanden kon Turkije een decennium lang floreren. De economie groeide enorm, maar ook de schulden. Nu Turkije na Polen de grootste schuldratio heeft tegenover inkomen van alle zo genoemde groeimarkten, lijkt er dit jaar een einde te komen aan het goedkope geld. Elke belastingbetaler zal hiervoor de rekening gaan krijgen. Terwijl het lijkt dat iedereen in het land in nieuwe westerse bolides rijdt en men in luxe toren flats zijn gaan wonen, is er naar alle waarschijnlijkheid een nieuwe economische storm op komst. De inflatie loopt al tegen de 10% aan en politieke instabiliteit verschijnt hierdoor aan de horizon, zelfs met Erdogan aan kop.

Tijdens deze storm zal een hoop van de grote groep hoogopgeleide jongeren dus wederom gaan kijken naar het Westen en het Westen zal ze vaak met open armen gaan ontvangen. Door de vergrijzing in veel Europese landen verlangt men naar hoogopgeleide mensen met een Westerse oriëntatie. Dan hebben we het nog niet eens over de buffer gehad die Turkije vormt tussen Iran en de chaos in Syrie en Irak. Turkije heeft ons niet alleen nodig, wij hen zeker ook.

Erdogan is reeds gekozen als president met op dit moment een stuk minder macht dan hij voorheen had. De aankomende parlementsverkiezingen van volgend jaar zullen waarschijnlijk niet gaan leiden tot de twee derde meerderheid die hij nodig heeft om de grondwet te veranderen. Als de oppositie zich weet te verenigen en een betere afspiegeling van de samenleving voor gaat staan dan kan Erdogan nog voor verassingen komen te staan.

Terwijl de Turken in het westen de economische storm hun kant op zien gaan vanuit Griekenland, kan de oppositie zich niet veroorloven om op oude retoriek voort te borduren. Indien Europa en het Westen zich gesloten opstellen naar Turkije dan zijn de Gezi demonstraties misschien wel voor niks geweest.

Wat je je past beseft als je buiten Europa gaat wonen is dat hoewel discussies zoals integratie in de samenleving vaak verre van goed gaan, het nog altijd beter is dan helemaal geen discussie. Vrijheid van de pers is hier van groot belang. Hoewel Turkije bijna onderop het lijstje staat met persvrijheid staat verklaart het ook de groei van sociale media in het land waar discussies wel gevoerd kunnen worden.

Onze keuken tafel wordt afgeruimd. Mijn Turkse neefje zit naast zijn moeder te praten over een studie in Frankrijk, terwijl mijn schoonmoeder op haar iPad Amerikaanse series kijkt en mijn vrouw Tweets leest. Ik zie Europa liggen op een paar kilometer afstand en besef me dat wat ooit het beloofde land was voor veel Turken nu een voorbeeld kan vormen voor een verandering in mijn andere thuis, Ankara. Wij mogen in Europa dan veel fouten hebben gemaakt, we bediscussiëren ze wel. Het buurmeisje is inmiddels met tranen in haar ogen naar het strand gegaan.

Misschien heeft Michael wel gelijk als hij zegt dat het Westen actie moet ondernemen, maar laten we in ieder geval niet de verkeerde mensen de gevolgen hiervan laten ondervinden.