Column Sid Lukkassen: Sander Schimmelpenninck en de tobbende generatie

Nemen we de titel van zijn column op face value, dan is het is simpelweg en eenduidig onjuist. Bij de dekolonisatie nam Indonesië 4,5 miljoen aan schulden over van de Nederlandse staat. Ook werden er allerlei afkoopsommen betaald: miljarden guldens vloeiden vanuit Indonesië naar Nederland. De Amerikaanse Marshallhulp – dus Amerikaans investeringsgeld om te voorkomen dat Nederland communistisch werd – bracht miljoenen op, er waren steenkoolmijnen in Limburg en aardgas in Groningen, goedkope arbeid werd geïmporteerd en de bevolking groeide. Eigenlijk moeten de boomers die Nederland regeerden zich schamen, want Noorwegen had minder inkomsten en heeft de inkomsten vanuit hun natuurlijke grondstoffen véél beter geïnvesteerd. Internationaal noemt men dit de ‘Dutch disease’.

Oftewel, het is alsof de boomers monopolie speelden met als bijkomend voordeel: ‘ontvang elke beurt gratis 2000 van de bank’, en na uren spelen alsnog schulden hebben en niet excelleren. Dit zeg ik omdat de Dutch disease óók betekent dat de Nederlandse industrie ondanks deze aanvullende middelen, internationaal terugliep qua concurrentiekracht. Spoedig nemen de jongeren het over – die hebben dan wél de boomer schulden maar niet elke beurt die gratis 2000. Good luck, enjoy the game!

Nederland verenigt een socialistisch belastingstelsel met een liberaal ontslagstelsel. Dat nodigt niet uit tot werken – laat staan tot excelleren! Wil je een huis kopen, een normaal bestaan als starter opbouwen? Succes met dat huis vinden. Ten eerste vergroot massa-immigratie de concurrentie op de huizenmarkt. Ten tweede maken bureaucratische regels rond stikstof en PFAS bijbouwen onmogelijk. Ten derde zijn er door linkse onderwijsvisies te weinig bekwame vaklui opgeleid om die huizen überhaupt te bouwen: kinderen uit arbeidersmilieus moesten per se aardrijkskunde en Frans leren. God verhoedde dat iemand op zijn vijftiende op een steigerplank terechtkwam! Dan volgt de geldontwaardiging van de ECB – succes met het sparen voor dat huis! De waarde van ons spaargeld verdampt terwijl we werken… Alles opdat de bovenklasse ons in de transferunie kan houden, dienstbaar aan hun internationale connecties.

De Polen komen naar Nederland om goedkoop te werken; de Oekraïners komen naar Polen en de Moldaviërs komen naar Oekraïne. Zo blijkt het huidige kapitalisme (met haar steeds minder betaalbare maar van staatswege verplichte voorzieningen) te draaien op wat Karl Marx ooit omschreef als “een reserveleger van arbeid”. Echter dat verhaal bereikt nu, sneller dan gedacht, zijn eindpunt. Zo staat mijn vader, die in Nederland in de bouw werkt, nu samen op de steiger met Moldaviërs. Dit circus van steeds goedkopere arbeid aanzuigen kan waarschijnlijk niet lang meer door. Misschien heeft Schimmelpenninck hier een punt: zal de jongere generatie deze handschoen opnemen?

Tot slot nog kort drie punten. Ten eerste zag ik lang aankomen dat Nederland het nieuwe Spanje wordt. En niet alleen vanwege het bij je ouders wonen omdat huizen onbetaalbaar zijn. Lieden met gegarandeerde banen met dikke pensioenen, zitten de rit tot het einde uit. Ouders betalen vaak mee aan de uitgaven van hun kinderen. Het ‘blijven zitten’ zorgt er echter tegelijk voor dat die jongeren nog niet kunnen doorstomen naar een volwaardige baan: zij blijven hangen in de ‘gig economy’.

Ten tweede trekt Schimmelpenninck een één-op-één relatie tussen meer arbeidsuren en meer klassenmobiliteit. Het is echter onduidelijk of meer werk tot meer welstand leidt: er zijn veel working poor en Piketty stelt dat inkomen uit kapitaal sneller groeit dan inkomen uit arbeid. Oftewel iets slim doen met vastgoed of bitcoin maakt rijker dan jezelf uitputten met zorg- of magazijnwerk.

Ten derde, het probleem is niet alleen het arbeidsethos, zoals Schimmelpenninck suggereert. Veel jongeren hebben juist een uitstekend arbeidsethos, maar geraken desondanks niet aan een volwaardige plek binnen de economie. Dit komt omdat we van expliciete naar impliciete hiërarchieën gaan. Bij een expliciete hiërarchie gaat het om meetbare prestaties en wordt men afgerekend op vastgestelde streefdoelen. Impliciete hiërarchieën draaien daarentegen om het beheer van sociale relaties, om ‘een positieve vibe’. We doen alsof iedereen gelijk is (volgens de ideologie) maar dat is niet zo in de praktijk (zoals iedereen weet). Hierom is deze verschuiving in het voordeel van mensen die groepsdynamieken en impliciete hiërarchieën goed aanvoelen en erop kunnen inspelen.

We laten de organische hiërarchie los van hechte gemeenschapsbanden en dorpse rituelen – want dat vinden opwaarts mobielen als Schimmelpenninck ‘jaren 50 spruitjeslucht’. Wat we ervoor terugkrijgen – wat aan ons wordt verkocht via democratische slogans als 'inclusiviteit' en 'transparantie' – zijn digitale rating systemen, big tech data mining, enzovoorts. Dit vormt een voedingsbodem voor surveillance capitalism en social credit systemen. Veel jongeren zien deze ontwikkeling en zeggen: ‘nee bedankt!’.