Een nieuw Hanzeverbond voor Noord-Europa

Naarmate de schuldencrisis in de eurozone voortduurt gaan stemmen op voor een tweedeling binnen de Unie. De zuid-Europese geldverslinders zoeken het maar uit; wij noord-Europeanen gaan samen verder. Wat zijn de mogelijkheden?

Voor sterke economieën in het noorden van Europa lijkt een nieuw "Hanzeverbond" aantrekkelijk. Duitsers, Finnen en Nederlanders willen eigenlijk helemaal geen geld meer pompen in hun kwakkelende zuiderburen. Met name de corruptie en gebrekkige arbeidsethos in Griekenland is noord-Europeanen een doorn in het oog. Terwijl een steeds groter beroep wordt gedaan op hun persoonlijke verantwoordelijkheid spekt Europa de staatskas van perifere eurolanden die helemaal niet zitten te wachten op hervormingen. Dat gaat niet langer door één deur.

Duitsland, Estland, Finland, Nederland, Oostenrijk en Slowakije liggen binnen de eurozone dwars. Denemarken, Groot-Brittannië en Zweden zijn nooit lid geworden van de muntunie. Deze landen zijn vrijwel allen sterke economieën waar regulering en rechtsorde voorspelbaar zijn. Er is nauwelijks sprake van corruptie. De staatsbegroting wordt op orde gebracht. Mensen werken er meer en harder dan in Italië en Spanje. Dat nodigt uit tot samenwerking.

De Britse premier David Cameron zette begin dit jaar een voorzichtige stap in die richting toen hij de Baltische en Scandinavische leiders voor topoverleg in Londen uitnodigde. Hij beschreef deze noord-Europese unie destijds als een "avant garde" voor banen en groei. De Britse, Baltische en Scandinavische economieën zijn allen modern, zien de kansen die groene technologie en vrijhandel bieden en worden vrijwel allemaal geleid door rechtse regeringen.

Met Nederland en Duitsland erbij zou zo'n club de contouren van de Hanze aannemen. Dit middeleeuwse samenwerkingsverbond van Nederlandse, noord-Duitse en Baltische handelssteden bereikte halverwege de vijftiende eeuw haar hoogtepunt toen het domein van de Hanze zich van Londen in het westen tot Novgorod in het oosten strekte. De Hanze poogden een muntunie op te zetten maar dit kwam nooit echt van stand. Wel floreerde de handel in het gebied dat zij bestreken.

Het was een zeer vrijblijvende organisatie. Er bestond geen krachtig centraal orgaan dat de leden probeerde aan te sturen. Steden sloten zich vrijwillig bij de Hanze aan en het stond hen vrij zich later uit de groep terug te trekken.

Zo een losse structuur kan een noord-Europese unie zich wellicht niet permitteren maar een samenwerking die gestoeld is op economisch belang en niet op Brusselse "solidariteit" moet velen aanspreken. De interne markt van de EU heeft immers met name exportlanden in het noordwesten welvaart gebracht.

Kunnen de noord-Europese landen tot een nieuw Hanzeverbond komen? Alleen als Duitsland en Frankrijk breken. De as Berlijn-Parijs is de afgelopen twintig jaar gestaag afgezwakt nadat Bonn Oost-Duitsland annexeerde en de balans die daarvoor tussen de twee continentale mogendheden bestond in het voordeel van Duitsland kantelde. De eurocrisis heeft de twee nader gebracht maar de verschillen blijven groot. Frankrijk heeft zich opgeworpen als pleitbezorger van de Mediterrane wereld maar de culturele en economische spanningen zouden de as kunnen doen opbreken wanneer de Duitse belastingbetaler er genoeg van heeft.

Het scenario: Merkel en Sarkozy komen er niet meer uit. Slowakije stemt tegen het noodfonds waarna Finland op diens steunt terugkomt. Griekenland gaat failliet terwijl de noord-Europeanen toekijken. De Italianen en de Spanjaarden raken in paniek. Hun schulden zijn immers ook enorm en geen van beide landen heeft nog een overtuigend begrotingsprogramma gepresenteerd. De Fransen worden nerveus. Ook zij komen onder vuur van de kredietbeoordelaars en de Amerikaanse banken beginnen hun geld terug te vragen. Duitsland, Finland, Nederland en Oostenrijk komt tot de conclusie dat er maar één manier is om hun banken te beschermen tegen het besmettingsgevaar -- uit de eurozone. De mark komt terug maar voor heel noord-Europa. De Donau lijkt wederom een scheidslijn der beschavingen maar deze keer vertoeven de barbaren ten zuiden ervan.

Hoe zal het zo'n eenentwintigste eeuws Hanzeverbond vergaan? Onder druk van Duits en Scandinavisch pacifisme zal de noord-Europese unie zich wellicht afzijdig houden van wat er zich op politiek vlak in de rest van de wereld afspeelt. Zij blijven lid van de NAVO maar wanneer het op militair aventurisme aankomt deinzen deze landen snel terug. De Amerikanen, die met hun eigen begrotingsproblemen hebben te kampen, reageren door hun troepen grotendeels uit Duitsland terug te trekken. Europa moet het doen met het raketschild.

Voor Nederland, een zeer pro-Atlantisch lidstaat, is dit teleurstellend maar niet genoeg reden om de club op te breken. Voor de Britten ligt dit anders. Zij zullen geneigd zijn samen met de Fransen op te trekken ook al liggen hun economische belangen bij de moderne Hanze.

Een andere mogelijkheid: Berlijn wordt te machtig. Duitsland zou gemakkelijk de helft van de economie van de Hanzestaten kunnen vertegenwoordigen terwijl het binnen het bestuur van de unie net zoveel macht heeft als Estland en Denemarken. De Duitsers zijn bereid dit te accepteren zolang meer idealistische regeringen in bijvoorbeeld Oslo niet gaan klagen wanneer de Hanze een oogje dichtknijpen als Rusland eens een voormalige Sovjetrepubliek binnenvalt. De noord-Europeanen zijn immers zeer afhankelijk van de Russische gasimport en de Duitsers zijn daarom zeer pragmatisch.

In het verlengde daarvan is de vraag hoe andere grootmachten als Amerika, China en Rusland zullen reageren op een eensgezinde noord-Europese unie die overal haar producten wil verkopen? Zonder de welvaartsverdeling binnen de Europese Unie en zonder Europese quota's en Europees protectionisme gaat het de Hanze voor de wind. Mischien wel zo zeer dat omringende landen met importtarieven reageren om de opmars van de Hanze te stuiten. De zuid-Europeanen zullen geen kans onbenut laten om de noordelingen af te straffen voor hun egoïstisme. Dus geen goedkope olijven meer uit Toscane. Geen voordelige wijn uit zuid-Frankrijk. En al helemaal geen Azerbeidzjaanse gasimport via Griekenland.

Foto: Wikicommons