Na 1 en 2 komt 5

De Hongaar Iván Fischer is mede-oprichter en chef-dirigent van het Boedapest Festival Orkest, maar omdat dit orkest slechts een beperkte periode per jaar optreedt, houdt Fischer (gelukkig) tijd over om als gastdirigent de wereld over te reizen en andere orkesten leiding te geven. Zo stond hij op vrijdagavond 10 mei in het Concertgebouw te Amsterdam aan het hoofd van ons eigen Koninklijk Concertgebouworkest (KCO) om maar liefst drie symfonieën van Ludwig van Beethoven te dirigeren, namelijk de Eerste, Tweede en Vijfde.

Dit concert vormt het startschot van een serie waarin alle negen symfonieën van Beethoven de revue zullen passeren. Daarmee wordt min of meer een traditie opnieuw leven ingeblazen, aangezien het KCO tussen 1922 en 1978 regelmatig een Beethoven-cyclus ten gehore bracht. Dat is dus echter alweer een poosje geleden; dat het publiek er nu weer opnieuw van kan genieten hebben we vooral te danken aan de succesvolle combinatie Fischer en Beethoven bij het KCO. Hij zet de traditie voort met een serie verdeeld over twee seizoenen.

Fischer is een dirigent die de muziek graag toegankelijk maakt voor een groot publiek; vandaag de dag kun je dan goed gebruik maken van de sociale media. Zo kun je op Youtube vijf korte filmpjes bekijken waarin hij de symfonieën introduceert. De filmpjes zijn speciaal gemaakt voor de cyclus die uitgevoerd zal worden door het KCO. Leuk detail: Fischer kan alles in perfect Nederlands toelichten, aangezien hij tegenwoordig in Amsterdam woont en onze taal inmiddels prima beheerst. Als hij vertelt over De Eerste, Tweede en Vijfde, dan wordt al meteen duidelijk hoe enthousiast hij is over de muziek en hoe hij de verschillende symfonieën interpreteert. Zo vindt hij De Eerste vooral heel verrassend en origineel, een stuk dat je op het verkeerde been zet maar uiteindelijk toch bevredigt. De Tweede is ingetogen, persoonlijk en lyrisch. En dan is er natuurlijk de o zo bekende Vijfde, die opent met een hoop drama en een donkere klank heeft. Dat wil zeggen, wat het eerste gedeelte betreft; de symfonie eindigt feestelijk, als een overdonderende vulkaanuitbarsting. De Vijfde gaat immers over de overwinning op het noodlot.

Het is mij niet geheel duidelijk waarom ervoor gekozen is om de symfonieën 1, 2 & 5 in één programma te stoppen. Later volgen 3 & 4, 6 & 7 en 8 & 9. Logischer was het geweest om te beginnen met 1, 2 & 3, gevold door 4 & 5 en daarna de laatste vier. Het Concertgebouw kon mij hier ook niet veel over vertellen, behalve dat het wellicht te maken had met de variatie van de programma’s. Ook werd nog geopperd dat het misschien een praktische keuze was, gezien de lengte van de verschillende symfonieën. Wie het weet mag het zeggen!

Wat in ieder geval wel een praktische beslissing was, was de keuze om op vrijdagavond 10 mei een pauze in te lassen halverwege de uitvoering van de Tweede. Een beetje een merkaardige beslissing. De aftrap van de Beethoven-cyclus had als enige van de concertreeks het ‘probleem’ dat er drie symfonieën op het programma stonden. Ik had verwacht dat we zouden beginnen met de Eerste en de Tweede en dan na de pauze konden genieten van de iconische Vijfde. Iván Fischer deelde ons echter persoonlijk mee dat ze na de eerste twee gedeeltes van de Tweede een pauze zouden inlassen, zodat het publiek met hernieuwde concentratie de laatste twee gedeeltes kon beluisteren. Dit zou geen probleem moeten zijn, aldus de dirigent, aangezien elk onderdeel van de symfonie een op zichzelf staand kunstwerk is. Dat mag dan wel zo zijn, maar de verschillende onderdelen vormen wel één geheel. De opbouw en samenhang van het muziekstuk gaan op deze manier verloren. In een museum gaan ze de schilderijen die deel uitmaken van een drieluik toch ook niet in aparte zalen ophangen?

Enfin, dit was slechts een smetje op een verder weergaloze avond. Het Koninklijk Concertgebouworkest is niet voor niets één van de beste orkesten ter wereld en met Fischer als muzikaal leider klinkt Beethoven als nooit tevoren. Hij houdt het tempo er goed in (wat erg fijn is; persoonlijk vind ik het frustrerend als een stuk – voor mijn gevoel – te langzaam wordt gespeeld), weet op de juiste momenten uit te pakken, maar kan het orkest ook in toom houden. Fischer is een gepassioneerde musicus met oog voor het subtiele. En hoe vaak je de stukken ook op cd hebt beluisterd, er gaat niets boven een orkest dat op een paar meter afstand al zijn ziel en zaligheid in de muziek legt. Kippenvel!

Zie hier Ivan Fischer over Beethovens 1, 2, en 5: