Atlas van zijn voetstuk

De aanleiding tot deze overpeinzing is de uitnodiging voor een Vrijheids-seminar, aanstaande zaterdag 17 augustus van de Libertarische Partij, die Ayn Rand – hoe kan het anders – zeer hoog in het vaandel heeft staan. Behalve interessante spreekbeurten van eminente Ayn Rand kenners is er ook de Europese première van de film Atlas Shrugged II: The Strike. In 2011 kwam het eerste deel uit van deze filmtrilogie; het derde deel zal volgens plan in 2014 verschijnen.

Atlas – drager in het oud-Grieks – was een god, die lid was van een luisterrijke familie, met vader Kronos, broers Prometheus en Epimetheus en kleinzoon Hermes. Allemaal krachtpatsers, die gedreven de strijd aangingen met de evenzeer machtige god Zeus. Dat kwam Atlas op een straf te staan: het moeten ondersteunen van het hemelgewelf. Het Atlasgebergte is er ook naar vernoemd. En niet voor niets heeft Ayn Rand haar beroemdste boek Altas Shrugged als titel meegegeven. Daarin staat de strijd tegen slecht leiderschap centraal. Tegenwoordig kunnen we vrijwel dagelijks zien hoe weinig we in Europa van de briljante Ayn Rand hebben geleerd.

Maar een god die het hemelgewelf ondersteunt, opdat het niet op aarde stort, is niet het eerste beeld van Atlas dat bij mij wordt opgeroepen. Hij heeft de hele aardbol juist op zijn nek en dat zag ik als kind al op het Paleis op de Dam, gebouwd in de zeventiende eeuw met als architect Jacob van Campen. Het bouwwerk geldt als Nederlands belangrijkste historische en culturele monument van de Gouden Eeuw. Dus Atlas is daar wel op zijn plek.

Op het dak staat het gegoten beeld van Atlas en hij ziet er van dichtbij gezien nogal zielig uit als een geweldige zwoeger, die dankzij zijn lichaamskracht de veel te grote aardbol maar net kan tillen. Typisch de ondernemer in het libertarisme. Het is een creatieve prestatie van de beeldhouwende broers Hemony. Dit is de Atlas die mijn beeld en misschien ook dat van u bepaalt. Maar is dat volgens de mythologische overdracht wel de echte?

Liever ga ik terug naar het uitgangspunt van een Atlas die het hemelgewelf als een soort tentdoek omhoog houdt. Dat symboliseert voor mij meer de toegevoegde waarde van een godheid. Immers als Atlas de aarde zo nodig moet tillen, waar staat hij dan zelf op? Zeker in de tijd van de oude Grieken moet het een hele onlogische figuur zijn geweest. Als de aarde zelf het fundament vormt, levert dat daarentegen een veel acceptabeler, mechanisch wereldbeeld op.

Een tweede gedachte hierbij is dat een sterke man die de aarde in zijn geheel kan tillen, voor mij verdacht veel lijkt op de vaderfiguur, op wie kinderen graag een beroep doen in moeilijke tijden. Die paternalistische denkwijze hebben we nog niet geheel afgeschaft, want we zijn nog steeds verbaasd als een vrouw doordringt tot een invloedrijke functie of tot leiderschap op wereldniveau.

Liever dus die goddelijke kracht met de voeten in de aardse klei, zo te zeggen, zodat ieder mens zich er mee kan identificeren. Want zeker in tijden met verontrustende theorieën over een dampkring die door menselijk gedrag tot ontwrichtende niveaus kan opwarmen, is het beter om de individuele mens zelf verantwoordelijk te houden voor het verzorgen en behouden van de aardbol.

Er zijn miljarden jaren evolutie nodig geweest om het mogelijk te maken dat de huidige mens onderdeel is geworden van het risico van een instortende hemel. Laten we ons daarom meer identificeren met de rol van Atlas – lees Vadertje Staat – en zelf verantwoordelijkheid nemen voor het aangaan van de strijd tegen interne en externe bedreigingen, en dan denk ik niet alleen aan een kwalijke beïnvloeding van de damkring, maar ook vooral aan dat slechte leiderschap.