Langer werken is nergens goed voor

Er zullen ongetwijfeld economen zijn die dit kunnen uitleggen. Mij lukt dit als niet-econoom ook nog wel. Omdat de Amerikaanse economie weer wat grond onder de voeten lijkt te krijgen in de vorm van betere bedrijfsresultaten en toenemend consumentenvertrouwen, zijn ze op Wall Street bang dat de Federal Reserve zijn programma van 'Quantative Easing' gaat afbouwen. De geldmarkten zijn verslaafd geraakt aan dit medicijn. Toen afgelopen zomer het gerucht ging dat de Amerikaanse centrale bank de geldkraan ietsje minder ver open wilde draaien, doken de beurzen ook al omlaag. Er werd toen besloten toch nog maar even met pompen door te gaan.

Er zullen mensen zijn die dit uitleggen als onverantwoordelijke linkse politiek van een overheid die maar doorgaat met schuldenmaken. Er zijn ook mensen die het zien als de voortzetting van de financiële acrobatiek zoals we die al sinds het begin van de Bush-jaren zien, want toen was het idee dat begrotingstekorten er niet toe deden. Eerlijk gezegd denk ik dat ook weleens, want we leven in een wereld waarin de schuldencrisis wordt bestreden door nog veel meer schulden te maken. En blijkbaar hebben we de bodem in zicht, en hopen we dat 'de tennisbal' weer krachtig omhoog zal veren. Dat zou best kunnen. Amerika is nog steeds het land van de onbegrensde mogelijkheden en er zijn absurdere dingen gebeurd. Ondertussen is wel de ooit zo trotse autostad Detroit failliet verklaard. Hoe dat eruit ziet, kunt u op het bovenstaande fotootje zien van de gebouwen van de voormalige Packhard-fabrieken (een merk dat dacht ik al sinds mensenheugenis niet meer bestaat). Het zijn niet alleen fabrieken die er zo bij staan. De autostad had ook een enorm centraal station, Michigan Station, een gebouw dat er een beetje uitziet zoals het hoofdkwartier van de KGB in Moskou, maar dan totaal vervallen. Ook daar liggen alle ramen eruit en verkommert het aan alle kanten. 'Het andere Amerika', zullen we maar zeggen. Deerniswekkend.

De autostad gaat ook gebukt onder de molensteen die pensioenvoorzieningen heet, en een rechter heeft bepaald dat die niet langer buiten het bankroet van de stad kunnen blijven. Hoe die mensen dan aan een inkomen moeten komen, staat er niet bij, maar waarschijnlijk zullen ze op de een of andere manier weer aan de slag moeten. Want wie niet werkt, die niet eet. Het is een moraal die anno 2013 weer helemaal terug is, niet alleen in Amerika, maar ook bij ons in Europa. Op bescheiden schaal natuurlijk, want wij zijn Amerika niet en de 'hervormingen' die economen onze politici aanraden, komen neer op het versoepelen van het ontslagrecht, het flexibiliseren van de arbeidsmarkt, en het verhogen van de pensioenleeftijd. Dan moet het allemaal weer goedkomen. Maar wat als dat nu eens niet zo is? Wat als al dat 'werk' waar die economen het over hebben, er helemaal niet is? Wat niet zulke rare vragen zijn, want in moderne economieën is de productiewijze zo efficiënt, dat dit met steeds minder mensen kan gebeuren. Niet alleen in de 'maakindustrie', de wereld van de 'blue collar' zoals in de autoindustrie van Detroit, die aan lagelonenlanden kan worden uitbesteed, maar inmiddels ook bij de witteboorden in de diensteneconomie, de IT en de informatievoorziening (de dodebomenpers), en bij het winkelpersoneel. Boodschappen doen kan ook thuis via internet, net als vakanties boeken en inloggen bij Obamacare en Achmea.

In de jaren tachtig, lang geleden dus, werd zulke scenario's geschetst voor de scheepsbouw en de textielindustrie, en de oplossing was altijd een vorm van deeltijdwerk, vroegtijdige uittreding (VUT) of afvloeien naar allerlei sociale regelingen waarvoor zelfs de WAO werd misbruikt. Helemaal fout natuurlijk. Maar ook een erkenning dat er een of andere vorm van herverdeling nodig was die altijd op een soort arbeidstijdverkorting neerkwam. Vond iedereen prima. Werden alleen diegenen slechter van die in een armoedecultuur belandden van alleen maar uitkeringen en gesjoemel. Maar ook zij kwamen hun dagen door en het zorgde ervoor dat er niemand met een lepel langs de vuilinisbakken hoefde te gaan.

We moeten oppassen voor doemscenario's waarin dit als een reële toekomst wordt opgevoerd. No Future was het parool in de jaren tachtig. Vele jongeren, punkers vooral en studenten, dachten toen geen toekomst meer te hebben. Dat viel uiteindelijk erg mee. Daarom is het goed om stukken te lezen zoals in de Volkskrant van Frank W. van den Berg, docent financiële economie aan de VU in Amsterdam, die in nuchtere bewoordingen uitlegt waarom jongeren het straks net zo goed en waarschijnlijk zelfs beter zal gaan dan hun ouders, de babyboomers. Hij somt vier misvattingen op die mij ook al lang misvattingen leken. Ook heel goed tegengif voor al diegenen die van het verhogen van de AOW-leeftijd naar zeventig jaar (wat jonge Britten inmiddels als vooruitzicht hebben) een oplossing verwachten, alsof 65-plussers als zij nu niet al veel eerder zijn afgeschreven straks nog heel goed met jongeren die nu nog op school zitten kunnen concurreren. Dat is een volkomen irreëel idee. Nog veel absurder dan een Dow Jones index die naar beneden duikt omdat de Amerikaanse economie na een onverwacht goed kwartaalcijfer weer wat grond onder de voeten lijkt te krijgen.

In de jaren zestig was er het toekomstideaal dat mensen steeds minder hoefden te werken en steeds meer vrije tijd kregen. Wat is daar eigenlijk op tegen? Ik stel de vraag, nog afgezien van het feit dat Nederlanders in de realiteit steeds minder zijn gaan werken en meer en langere vakanties hebben dan ooit. Hoe hard werken die belastingbetalers nu echt en hoeveel houden er daarvan werkelijk hun eigen broek op? Ik schat veel minder dan de snelgesneden veertigers die nu aan de macht zijn in politiek Den Haag (en dus kort voor hun afscheid staan) ons willen doen voorkomen. Sterker, langer werken heeft in een moderne productieve economie alleen maar zin voor mensen die dat uit vrije wil doen, desnoods zonder inkomen (komt ook voor!), of voor mensen die voor hun baas meer opleveren dan ze kosten. Hoeveel mensen zouden dat nog zijn? Iedereen die denkt dat we het in de toekomst zonder een of andere herverdeling van de overheid kunnen doen, en alles beter aan de helemaal niet zo vrije markt kunnen overlaten, is blind voor de (sociale) werkelijkheid en bedriegt zichzelf. Ik zou zeggen: zelfkazende jongeren van rechts Nederland, open uw ogen en get real!