Hoeders van het culturele erfgoed, tegen de vaste boekenprijs

Laten we vandaag vrolijk beginnen. Met een citaat van Oswald Spengler, "Die privaten Mächte der Wirtschaft wollen freie Bahn für ihre Eroberung großer Vermögen. Keine Gesetzgebung soll ihnen im Wege stehen. Sie wollen die Gesetze machen, in ihrem Interesse, und sie bedienen sich dazu eines selbstgeschaffenen Werkzeugs, der Demokratie, der bezahlten Partei."

Zijn uitspraak is nog steeds actueel. Toen ik vanmiddag het persbericht las waarin de voorlopig-definitieve ondergang van Polare werd aangekondigd, dacht ik: Sommige bedrijven kopen niet eens een politieke partij, in de hoop er gebruik van te maken, ze gaan er gewoon blind van uit dat ‘de politiek’ hun schanddaden ondersteunt: ‘Polare deed vrijdagmiddag tijdens een toelichting een oproep aan de politiek om het culturele erfgoed van de winkels niet verloren te laten gaan.’

Dit is hogere brutaliteit, van Polare (lees: van investeringsmaatschappij ProCures). Eerst roof je een groot, redelijk renderend bedrijf leeg, en vervolgens verschuil je je achter het ‘culturele erfgoed’, dat je zegt te beheren. Cynisme is al niet meer het juist woord, om dit te beschrijven. Hier gebeurt iets anders. Hier is de mentaliteit uit de bankenwereld rechtstreeks gekopieerd en vervolgens gebruikt in het boekenvak.

Van winkels als Scheltema, Broese, Donner, Scholtens, en die merkwaardige kerkboekhandel in Maastricht is de toekomst nu nog onzeker. Meest waarschijnlijk is dat ze zelfstandig verder gaan, of in een andere keten worden opgenomen. De boekhandel in het algemeen is nog lang niet dood, zoals sommige hedendaagse Spenglers beweren, maar de grote megazaken met een breed assortiment zijn dat wel. De baten wegen niet langer op tegen de (enorme) kosten.

Het zinnetje over het ‘culturele erfgoed’ bleef de hele verder dag door mijn hoofd spoken. Waarom zou de politiek dat erfgoed niet verloren moeten laten gaan? Waarom zou de politiek, met andere woorden, steun moeten verlenen aan een winkel als Polare, een winkelketen die al jaren niets anders deed dan stapelen: overal zag je bestsellers, die je ook wel bij een internetwinkel kon kopen.

Daarbij was ‘de cultuur’ niet per se gebaat. De boekenliefhebber ook niet, en die liet zich dan ook geen knollen voor citroenen verkopen - en bleef weg. Met als resultaat dat de winkels, ooit trotse boekenpaleizen, begonnen te lijken op een kruising tussen de Kiloknaller en de Witte Prijzenhal. Het naderende faillisement is een droeve zaak, maar onvermijdelijk. Mismanagement heeft nu net dat onderdeel van het boekenvak dat met het culturele erfgoed van doen heeft om zeep gebracht.

Ik wil bij deze gelegenheid toch even een van mijn stokpaardjes bestijgen. De vaste boekenprijs. Dat monster, ooit in het leven geroepen om boekhandels die een breed assortiment wilden voeren te beschermen, was bij Polare (en bij veel andere winkels) vooral een wapen om zoveel mogelijk korting te bedingen (plus volledig recht van retour), maar niet om voorraden aan te leggen.

Voorraden drukken namelijk te zwaar op de begroting. Wie een paar kasten klassieke literatuur heeft staan, kan geen manager betalen. Dat zou zonde zijn. De klassieken gaan er dus uit. Het was een wurggreep waar uitgevers, tussenhandel en auteurs of vertalers niet bij gebaat waren. De boekhandel kreeg de laatste jaren te veel macht en werd daarvoor ook nog eens beloond door een goedbedoelde, maar verkeerd uitpakkende, protectionistische wet.

Nu het boekenvak in een systeemcrisis zit (uitgevers kraken, drukkers gaan failliet, boekhandels worden een soort sigarenzaken, schrijvers en vertalers verdienen ongeveer de helft van wat een uitkeringsgerechtigde maandelijks incasseert), zou ik willen voorstellen om de sanering drastisch aan te pakken. Het heeft geen zin om Polare te redden. Bovendien is de politiek daar niet voor.

Net als in de V.S. moeten we wachten tot de markt weer min of meer stabiel wordt en er een nieuw systeem van (niche)boekhandels is ontstaan, met hier en daar (misschien) een wat grotere jongen ertussen. De boekenmarkt zal misschien minder omvangrijk worden, maar zeker niet verdwijnen. Voor partijen die het slim aanpakken kunnen het gouden tijden worden. En: weg met de vaste boekenprijs.