Schotland zal niet meer hetzelfde zijn

Hoewel de tegenstanders van Schotse onafhankelijkheid in bijna alle peilingen op kop gaan, denk ik dat de voorstanders gaan winnen. Een voorspelling die dus morgen al bevestigd (of weerlegd) kan zijn. Het uiteenvallen van de politieke unie tussen Engeland en Schotland, een constructie die al meer dan drie eeuwen oud is, lijkt mij overigens niet iets om naar uit te zien en geeft ook een impuls aan separatisten in Vlaanderen, Catalonië, Corsica, Noord-Italië en waar niet al. Een groot gevaar voor de stabiliteit in heel Europa. Maar mijn voorkeur doet er niet toe. Het gaat nu om Schotland, dat een unieke kans heeft om zich onafhankelijk te verklaren. Dit is geen normale verkiezing. Dit is erop of eronder.

Dat tradities ook in Schotland niet heilig zijn, zagen we twee jaar geleden. Niemand kon zich Glasgow voorstellen zonder The Old Firm, de derbies tussen Celtic en Rangers, die minimaal vier keer per jaar werden gespeeld en de stad verdeelde in twee kampen, een katholiek en een protestants. Maar in 2012 werden de Rangers failliet verklaard. Ze zullen wel weer terugkomen, maar werden naar de vierde divisie teruggezet en kregen van de andere Schotse clubs niet de clementie waarop eigenlijk was gerekend. Niks soepele doorstart voor een van de boegbeelden van het Schotse voetbal. De Rangers waren te poenerig, hadden te veel schulden gemaakt, en moesten van onderen af helemaal opnieuw beginnen. Dat betekent ook dat Celtic het een aantal jaren zonder zijn enige rivaal moet doen, maar dat vinden ze daar niet echt erg. Laat ze daar maar eens lekker in hun sop gaarkoken.

Wat we hier zien is het revanchisme van de kleine man. Het hoeft niet te verbazen dat de van oudsher protestantse achterban van de Rangers tegen Schotse onafhankelijkheid is, en dat de van oudsher katholieke achterban van Celtic, die ook Iers bloed in de aderen heeft, in meerderheid voorstander. Natuurlijk zijn er ook dissidenten in eigen kring. Sean Connery, de echte James Bond die nauw bij de Rangers is betrokken, is voor Schotse onafhankelijkheid. En er zullen ook vast Celticfans tegen zijn, maar die lopen daar niet mee te koop. Het Yes-kamp is intimiderend, zeker in eigen kring. Er is bovendien een afkeer van de arrogante Engelsen die als een boemerang de kop opsteekt. Je kunt ook zeggen dat de geest van Thatcher nu in Schotse rok gehuld gaat (zie de website van de Volkskrant).

Waarom denk ik dat de voorstanders gaan winnen? Omdat dit een eenmalige kans is en het referendum waarschijnlijk met klein verschil gaat worden beslist. Althans: dat zeggen de peilingen. Dat betekent dat letterlijk ieders stem telt, en dat iedereen gedwongen wordt om in het stemhokje kleur te bekennen over een kwestie waarover lang niet echt is nagedacht omdat de Schotse onafhankelijkheid eerder een droom was die achter de horizon lag. Maar nu kan het ondenkbare onverwacht ineens werkelijkheid worden, en dat zet alle verhoudingen op zijn kop. Ook Schotten die zich nooit zo gestoord hebben aan de Engelse arrogantie, of het Schotse onafhankelijkheidsstreven maar kleingeestig vonden, staan nu voor een gewetensvraag. Wie vandaag tegen onafhankelijkheid stemt, gooit een eenmalige kans weg waarop hij nog jaren kan worden aangesproken. Dat geldt zeker als het Yes-kamp het net niet haalt. De frustraties zullen enorm zijn, niet alleen omdat in dat geval veel Schotten - vooral de rijke bovenlaag, die meer belangen heeft in het VK - een soort landverraad hebben gepleegd, maar ook omdat die verdomde Engelsen het als een stem voor Londen zullen uitleggen en weer tot de orde van de dag zullen overgaan. Schotland is bij een kleine overwinning van het better together nog kleiner geworden dan het al was.

Ik geloof dat dit minderwaardigheidscomplex, waardoor Schotland vooral onder 'gewone Schotten' al tijden wordt geplaagd, geweldig wordt onderschat. Hoofdstedelijke elites nemen zoiets altijd als laatste waar en begrijpen het niet echt. Evenmin begrijpen ze waarom mensen tegen hun materiële belangen in zouden stemmen. Een stem voor Schotse onafhankelijkheid wordt door economen afgeraden en gaat met grote onzekerheden gepaard die vooral nadelig zijn voor de minst bedeelden. Maar dat is voor het gewone volk extra reden om tegen te stemmen, in dit geval dus vóór Schotse onafhankelijkheid, die ook een stem tegen de elites is. Dat de Schotse en Britse elites van zowel Labour (dat niet zonder Schotland kan) als de Conservatieven (die Groot-Brittannië na alle neergang in de vorige eeuw weer kleiner zien worden) dit niet zagen aankomen, kwam door de peilingen, die twee jaar lang op een solide meerderheid voor het aanblijven binnen het VK wezen. Dus dachten ze wel even te gaan winnen en het risico te kunnen nemen. Dan was tegelijk die luidruchtige Alex Salmond met zijn SNP door de 'stem des volks' de mond gesnoerd.

Maar zo werken referenda in de democratische wereld niet. Volksraadplegingen waren ooit uitgevonden door autoritaire leiders die er een instrument in zagen om hun bewind door het volk te laten legitimeren. 'Sterke mannen' van het type Poetin - vóór Schotse onafhankelijkheid! - zien er een nuttig wapen in. Maar leiders als David Cameron, die door referenda uit te schrijven voor Schotland en misschien straks ook over het Britse EU-lidmaatschap zijn positie hoopte te versterken, zijn juist ontzettend zwak. Cameron heeft alle regie uit handen gegeven en kon er - anders dan Poetin - ook nooit op rekenen dat hij wel even ging winnen. Wat zijn arrogantie overigens nog erger (want blind) maakt. De verleiding om hem een tik te geven is bijna niet te bedwingen. Zelfs tegenstanders van Schotse onafhankelijkheid zullen zich afvragen of het de moeite waard is om die onuitstaanbare kostschooljongen die met een gouden lepel in zijn mond is geboren de hand boven het hoofd te houden. Is het voor de Schotland, van oudsher een Labour-bolwerk, niet altijd beter dat zijn kop rolt?

Wees niet verbaasd als het Yes-kamp tegen de voorspellingen in gaat winnen. Dan zijn de geesten pas echt gespleten, niet alleen binnen het Verenigd Koninkrijk, dat een bittere boedelscheiding tegemoet gaat, maar ook tussen de Schotten onderling. Dan zal pas echt blijken wat een splijtzwam het nationalisme is, niet alleen tussen volkeren, maar vooral binnen volkeren. Dat ook de Schotse natie zijn stammentwisten had (zie de rivaliteit tussen Celtic en Rangers), was bekend. Niet bekend is wat de toekomst zal brengen. Maar de kans op nieuwe burgeroorlogen, vooral binnen het tot voor kort zo vredige Schotland, is groot als de Schotten voor onafhankelijkheid kiezen. De herinnering aan The Troubles in Noord-Ierland is op de Britse eilanden nog vers. Die keus mag de Schotten overigens niet kwalijk worden genomen, zij grijpen mogelijk een eenmalige kans. Het zijn de Britse elites, met hun kortzichtige, louter op geldelijk gewin gerichte politiek, die zich dit moeten aanrekenen. Napoleon zei het al: 'a nation of shopkeepers' (une nation du boutiquiers). Maar met een koppigheid om tegen de stroom in te gaan die telkens weer wordt onderschat. Ook in Schotland, waar het Verenigd Koninkrijk meer dan drie eeuwen lang zijn trouwste soldaten had.