All for one, one for none

Als ik 3% zeg, waar denkt u dan aan? En 60%? Exact. Iedereen kent ze. Het zijn de bekendste percentages aller tijden. Dankzij de euro.

De conceptie daarvan was een formidabele prestatie op weg naar een in blakende welstand verkerend Europa zonder ooit nog één oorlog. Er waren destijds nog wel een paar problemen. Om een gemeenschappelijke munt te hebben is het eigenlijk wel handig om ook iets van een politieke – en begrotingsunie te hebben. Een munt zonder eigen basis was nooit vertoond. Dat kon nooit goed gaan. Maar zo’n unie, dat was politiek simpelweg nog niet haalbaar. Maar niet gedraald. Er viel een mouw aan te passen. Om te voorkomen dat individuele lidstaten er een potje van zouden maken en op die manier de stabiliteit van de nieuwe munt zouden ondermijnen werden er afspraken gemaakt over het te voeren begrotingsbeleid. Geen gewone afspraken. Keiharde afspraken. Het Stabiliteit – en Groeipact was een feit. Het begrotingstekort mocht niet meer zijn dan 3% van het Bruto Binnenlands Product (BBP). De totale overheidsschuld zou niet meer mogen bedragen dan 60% van het BBP. Nu is het als je in een soort commune zit inderdaad goed wat afspraken te maken. Probleemloos samenwonen in een huis met naaste familie, goede vrienden en wat vage kennissen is niet evident. Zeker niet als het over de centjes gaat. Een (te) hoge staatsschuld brengt inderdaad risico’s met zich mee. En die staatsschuld heeft natuurlijk iets te maken met de begrotingstekorten die er optreden. En natuurlijk ook met omvang en groei van het BBP.

Bij welke omvang die schuld precies een probleem wordt valt niet algemeen te zeggen en verschilt per land. Het hangt af van allerlei factoren zoals concurrentiekracht, opgebouwde (pensioen)vermogens en veel meer. Maar ergens moet een punt zijn dat het riskant wordt. Nu was ik niet aanwezig op de vergaderingen maar iemand zal op een goed moment na een nacht doorhalen gezegd hebben dat 60% procent wel prima leek. Gewoon om er vanaf te zijn. Het was in ieder geval ruim onder de 90% die de toen nog niet met schande overdekte economen Reinhart & Rogoff veel later als kritisch zouden determineren. Maar welk begrotingstekort mag je dan maximaal hebben om niet boven die nogal arbitraire 60% uit te komen? Dat hangt af van de economische groei. Nu schommelde die in die gelukkige jaren nominaal rond zo’n 5% per jaar. En dan is het een simpel rekensommetje. Als je jaarlijks 5% groeit, en je op termijn wilt uitkomen op een schuld van 60%, dan lukt dat met een tekort van maximaal 3%. Zou een braver land op 2% gaan zitten, dan gaat met 5% economische groei de schuld op termijn naar 40%. Voorwaar een prachtig pact. Idiot proof.

De euro werd ingevoerd en dankzij de lagere rentes die dat in het zuiden veroorzaakte stroomden daar enorme hoeveelheden kapitaal naar toe die zich vertaalden in een onroerend goed boom, stijgende lonen en dito consumptie. De euro was inderdaad een welvaartsmachine. Natuurlijk waren er wel eens landen die de begrotingsregels braken maar verder was er weinig aan de hand. De euro beleefde gelukkige wittebroodsjaren.

Totdat in 2007 in Amerika de kredietcrisis uitbrak die de wereldeconomie een enorme dreun verkocht. De geldstroom die in de beginjaren van noord naar zuid was gestroomd droogde op. De rentes in het zuiden liepen scherp op en landen daar moesten aankloppen om steun om zichzelf en hun banken te redden. Ook in het noorden kregen banken het zwaar en moesten met belastinggeld gered worden. Overal liepen tekorten en schulden hard op. De eurocrisis was een feit. Geheel zoals Nobelprijswinnaar Milton Friedman al vele jaren eerder voorspeld had.

De begrotingsnormen begonnen nu pas echt te knellen. Het arbitraire dictaat van 3% houdt geen enkele geen rekening met verschillende situaties en omstandigheden in de diverse eurolanden. Alle landen moeten zich er collectief en tegelijkertijd aan houden. All for one, one for none.

Er is wat mij betreft, zeker ook in Nederland alle reden om allerlei overheidsuitgaven zeer kritisch tegen het licht te houden. Maar ze onmiddellijk ook daadwerkelijk neerwaarts bijstellen kan praktisch vaak niet. Om dan op korte termijn een bepaalde begrotingsnorm te halen rest maar één middel: lastenverzwaringen! En die brengen nu onze economie zware schade toe. Ad hoc beleid om een korte termijn target te halen leiden af van essentiëlere lange termijn politiek. Met de groeten van Olli Rehn, de Finse eurocommissaris die de scepter zwaait op het Korte Voorhout. Onze regering accepteert het gedwee. Alles om de euro als munt te laten voortbestaan.

De politieke wil om de eurozone bij elkaar houden is tot nu toe sterker gebleken dan de sociale – en economische krachten die haar volgens Friedman uit elkaar zouden trekken. Mochten die krachten het uiteindelijk toch winnen dan zal het verhaal zijn dat niet de euro ons, maar wij de euro verloochend hebben.