Heeft Nederland nog wel een culturele elite?

De kunstcollectie van Dirk Scheringa, ongeveer 1300 werken, gaat waarschijnlijk opgesplitst verkocht worden. Dat is heel jammer, want het bezoek aan het museum voor realistische kunst in Spanbroek was altijd een genoegen. Daar hingen wel degelijk bijzondere werken, die juist door hun 'realisme' (lange tijd een verboden woord in de moderne kunst die door abstractie werd gedomineerd) ook iets uitdagend provocerends hadden. Dat zat niet alleen in de kunstwerken zelf (Lucian Freud trekt ook in de 'echte' musea volle zalen), maar in het feit dat hier een soort 'kunst voor het volk' werd aangeboden door de volksheld Dirk Scheringa (ook bekend door zijn andere 'hobbies', zoals.het sponsoren van sportploegen en de voetbalclub AZ).

In Alkmaar begon de victorie voor Dirk Scheringa, maar begon ook zijn val. Het failliet van zijn DSB-bank, ook al zo'n 'volksinstelling', heeft een nare smaak nagelaten, omdat de indruk is blijven bestaan - terecht of niet - dat Dirk door de grote jongens een poot is uitgedraaid en dat zijn bank best gered had kunnen worden. Ergerlijker is misschien nog wel dat zijn grote droom, een echt museum voor realistische kunst in Opmeer (in de plaats van dat overigens charmante schoolgebouw waar zijn museum eerst in huisde), er nooit gaat komen en dat het bijna gereed zijnde gebouwencomplex ook geen nieuwe bestemming vindt. De erfenis van Dirk - inmiddels een reeks faillissementen - gaat in zijn geheel met de vuilnisman mee. Dirks kunstcollectie werd twee jaar terug al op last van de schuldeiser - ABN-AMRO dat door de belastingbetaler overeind wordt gehouden met oud-DSB-topman Gerrit Zalm aan het hoofd - tijdens een Nacht und Nebel-actie met vrachtwagens weggehaald en schijnt nu in handen te zijn van - God betere het - de Deutsche Bank. Dit culturele erfgoed gaat dus voor Nederland verloren.

Je zou denken dat de culturele elite dan de alarmbel luidt. Maar Dirk is een populist, zijn volkskunst hoort er niet bij. De vraag is echter meer op zijn plaats of Nederland nog wel een culturele elite heeft. Over een nationaal historisch museum wordt nu al jaren gezeurd, in het leegstaande gebouw in Opmeer gaat het niet komen (zou eerlijk gezegd ook een vreemde lokatie zijn). Dat de overheid niet bereid is om de collectie van Scheringa bijeen te houden, is een volgend armoedebod. Maar het ergste is toch wel de toestand in onze culturele hoofdstad zelf. Daar wil het met de opening van het Stedelijk Museum maar niet lukken, en het Rijksmuseum - Nederlands belangrijkste museum - is nu al sinds 2003 wegens verbouwing gesloten. In die tijd bouwen ze in Dubai drie nieuwe musea en in China een miljoenenstad. Maar in Nederland heeft de culturele elite het druk met zichzelf en gaat zelfs een collectie voor realistische kunst - geheel in lijn met een nationale traditie tot stand gekomen dankzij de inspanningen van een dillettant - verloren. Een culturele elite die dat laat gebeuren, is geen culturele elite meer.