JPB is nu ook voor het CDA de dankbare kop van Jut

Bij het CDA doen ze ook aan zelfkritiek. De verkiezingsnederlaag is volgens het actieve deel van de partijbestuurders te wijten aan een zwak inhoudelijk profiel en de te snelle aanwijzing van Jan Peter Balkenende als lijsttrekker. Dat is nog eens even de hand in eigen boezem steken! Er is bovendien geen speld tussen te krijgen, achteraf gezien. Bijna iedereen die verstand van politiek meent te hebben, is het hiermee eens. Maar klopt het ook?

Dat het CDA ongelukkig was door het regeren met de PvdA, hoeft nauwelijks betoog. Dat gaat bijna altijd mis. Het CDA is een zelfverklaarde middenpartij, maar het overgrote deel van de (provinciale) achterban is rechts-conservatief, in cultureel opzicht nog wel conservatiever dan de VVD. Maar de verkiezingsuitslag van 2006 maakte het onmogelijk om zonder de PvdA te regeren. Dat verklaart deels het gebrek aan inhoudelijk profiel, al is er van oudsher een progressief deel van het CDA dat liever over links regeert om 'het eigen sociale gezicht' te bewaren en de 'allerarmsten' in de wereld een warm hart toedraagt. De opstelling van 2007 om het weer met de PvdA te proberen past bij een traditie waarbij de christendemocratie als politieke machtsmachine overeind wil blijven en alleen in uiterste noodzaak met links in zee wil gaan (zoals nu in 2010 ook 'in uiterste noodzaak' voor de gedoogconstructie met de PVV is besloten). Niets nieuws onder de zon dus. Daarom is dit laveren tussen links en rechts (een gebrek aan inhoudelijk profiel), dat nu eenmaal zit opgesloten in het karakter van een pragmatische bestuurspartij, ook onbevredigend als verklaring voor de daverende verkiezingsnederlaag.

Dat maakt het nog aannemelijker om de snelle aanwijzing van JPB tot lijsttrekker als beslissende fout te zien. Maar in het verleden was JPB steeds een stemmenkanon geweest, ondanks (of dankzij) zijn ietwat onbeholpen uitstraling en onnavolgbare woordenbrij (ook Lubbers kon daar wat van). Op het moment van aanwijzing zag het er nog helemaal niet naar uit dat de VVD op rechts de grootste zou worden, terwijl het CDA zich altijd het liefst presenteert als stabiele bestuurspartij. Dat werd door het achtjarige premierschap van JPB gesymboliseerd. Het zou heel vreemd zijn geweest als de partijleiding daar in februari na de door de weglopers van de PvdA veroorzaakte val van Balkenende IV vanaf was gestapt. Welke indruk zou dat op de kiezers hebben gemaakt? Die van een partij in paniek en niet die van een partij die staat voor zijn zaak en nooit wegloopt voor zijn verantwoordelijkheid. Bovendien zou het voortijdig laten vallen van JPB, die net een stortvloed van (onterechte) kritiek over zich heen had gehad naar aanleiding van het rapport van de commissie-Davids, het vermeende 'gelijk' van de PvdA hebben bevestigd. Dat zou de toch al gekwetste CDA-ziel nog veel meer hebben beschadigd. Als de partijleiding JPB had laten bungelen en het CDA kort voor de verkiezingen in een strijd om het leiderschap verwikkeld was geraakt, was de interne verdeeldheid die er toch al was nog eerder en véél pijnlijker aan het licht zijn gekomen. Ik denk dat het CDA het met een andere leider niet beter en waarschijnlijk nog slechter had gedaan dan met JPB. De partijleiding nam in februari het enig juiste besluit door hem onmiddellijk opnieuw als lijsttrekker aan te wijzen, wat de kiezers de gewenste duidelijkheid gaf en interne critici de pas afsneed. Interessant: ook het VVD-orakel Hans Wiegel dacht er toen zo over en voorspelde een overwinning voor de heer Balkenende.

Dat het anders is gelopen, is duidelijk. Dat het CDA geen antwoord op Wilders had ook. Maar dat laatste gold voor alle gevestigde partijen. Het gedrag van de kiezers is nooit helemaal eenduidig te verklaren, achteraf niet, en zeker vooraf niet. Tegenover het verdriet van de verkiezingsnederlaag, van tijd tot tijd het lot van gevestigde bestuurspartijen, staat de 'troost' van het winnen van de kabinetsformatie. Daarbij zijn er vooral in Brabant en Limburg zoveel zetels ingeleverd, dat er weer groeipotentieel voor de toekomst is, zeker gezien de vergrijzing die de behoudzucht en hang naar stabiliteit onder de kiezers alleen maar groter maakt. Voor een conservatieve bestuurspartij als het CDA geen slecht vooruitzicht. Dat JPB nu achteraf ook voor de partijbestuurders van het CDA een dankbare kop van Jut is, past bij zijn dienstbare historische rol. 'Wie ben ik dat ik dit mag zijn', zouden zijn laatste woorden kunnen zijn.