Klimaatverandering en de zondvloed

De Volkskrant wordt steeds beter in klimaatberichtgeving. Onder de titel, 'Klimaatverandering als zondigheid', schreef Maarten Keulemans een interessant artikel in het Vonk–katern van de Volkskrant van afgelopen zaterdag. Hierin wees hij op de invloed van het religieuze zondebesef in onze cultuur op de wijze waarop wij op klimaatverandering reageren met waarschuwingen van nakend onheil en het discours van de angst. Hij trok daarbij een parallel met het zondvloedverhaal.

Toen ik in een grijs verleden de klimaathype met een pseudo–religie vergeleek, werd ik overladen met hoon en werd ik in de Eerste Kamer door CDA–backbencher Jos van Gennip belachelijk gemaakt. Het toont maar weer eens aan dat de rijping van bepaalde inzichten tijd nodig heeft en dat het niet aan iedereen is gegeven om de tekenen des tijds op het juiste moment en de juiste wijze te duiden.

In zijn artikel (dat voor zover mij bekend niet op internet staat. Jammer!) wijst Keulemans op de opvattingen van de Britse klimaatwetenschapper Mike Hulme.

Keulemans:

Er is iets vreemds met de Britse klimaatwetenschapper Mike Hulme. In 2007 ontving hij samen met Al Gore en een handvol anderen [Noot HL: Het was in feite een 'treinlading anderen': allen die aan het IPCC–rapport hadden meegewerkt, inclusief uw dienstwillige dienaar.] de Nobelprijs voor de vrede, wegens het op de kaart zetten van de klimaatverandering. [Noot HL: Wat al die lieden voor de vrede hebben betekend, zal wel altijd in nevelen blijven gehuld.] De jaren daarop lobbyde hij voor de inperking van de uitstoot van CO2.

Alleen dat was voordat hij ophield in klimaatverandering te geloven.

Want klimaatverandering, zegt de hoogleraar klimaat en cultuur van de universiteit van Oxford tegenwoordig, is een constructie. Iets dat tussen de oren zit. 'Klimaatverandering is een idee, zoals democratie of armoede. En net zoals je de democratie niet kunt oplossen, kun je ook klimaatverandering niet oplossen, vindt hij. [Noot HL: Een vergelijking van appels met peren en citroenen. Weinig zinvol.]

Niet dat hij een 'klimaatscepticus' is, zo iemand die ontkent dat het klimaat verandert door toedoen van de mens, god nee. 'Die kritiek raakt mij echt', zegt hij op een voordracht op internet. Maar wel is Hume ervan doordrongen dat we het milieu bekijken door een verkeerde culturele bril. Want zeg 'wereldwijde rampspoed' en 'door de mens veroorzaakt' en westelijke mensen hebben nu eenmaal de onhebbelijkheid prompt in de verkeerde modus te schieten: hee, gevalletje zondvloed.

En zo gaat Keulemans nog een tijdje door.

In een afzonderlijke 'posting' op zijn blog, onder de titel 'Klimaatdebat is in zekere zin een voortzetting van bijbels eindtijdverhaal', gaat Maarten Keulemans verder met zijn betoog:

Ik heb iets met het artikel 'Bouw een ark, de wereld vergaat!' dat ik schreef voor de bijlage Vonk van komende zaterdag. U moet weten: sinds een jaar of wat voel ik mij nogal eenzaam en onbegrepen in wat 'het klimaatdebat' is komen te heten. Voorheen nam ik altijd klakkeloos aan dat de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde een van de meest verontrustende problemen van deze tijd is. Maar dat was voordat ik mij ging verdiepen in apocalyptische mythen, voor mijn boek Exit Mundi, Het einde van de wereld (2008). [Noot HL: Hij had zich in 2014 reeds kunnen verdiepen in 'Man– Made Global Warming: Unravelling a Dogma'. Daarin had hij dat ook kunnen lezen.]

Gaandeweg begon me te dagen dat ons klimaatnarratief in zekere zin gewoon een constructie is, een voortzetting van het bijbelse eindtijdverhaal met moderne middelen. De zeespiegel stijgt en de mens heeft het gedaan; het is weliswaar feitelijk juist [Noot HL: De rol van de mens is niet zeker. Die is zelfs onwaarschijnlijk. Volgens AGW had de stijging van de zeespiegel moeten toenemen. In feite is die afgenomen.], voor een ander, niet te onderschatten deel resoneert het met een oud cultureel thema - dat van de zondvloed. Dat blijkt wel uit de inconsistenties in het hedendaagse verhaal. Zo ligt de nadruk veel sterker op de nadelen dan op de voordelen die de opwarming óók met zich meebrengt; benadrukken we de abrupte, heftige verschijnselen op de korte termijn in plaats van de eeuwen en millennia waarover klimaatverandering zich afspeelt; en ligt in de voorstellingen van klimaatverandering onevenredig veel nadruk op zeespiegelstijging.

En - ook niet te onderschatten - als het over klimaatverandering gaat, reageren de betrokkenen vaak erg emotioneel. Dat is vaak een aanwijzing dat hier iets gaande is dat raakt aan onze diepe culturele identiteit.

Maar vertel dat maar eens aan de klimaatwetenschap. Onderzoekers van het klimaat zijn in de regel bèta's, mensen die niet vertrouwd zijn met sociale constructies of het inzicht dat wat we waarnemen altijd deels mensenwerk is (zelf ben ik er als cultureel-antropoloog en sociaal-historicus wat meer aan gewend).

Groot was dan ook mijn vreugde toen ik ontdekte dat ik niet de enige ben die inziet dat we gevangen zitten in onze oude, apocalyptische kramp. 'No, you are not the first', antwoordde de Britse hoogleraar klimaat en cultuur Mike Hulme prompt op mijn voorzichtige vraag of ik soms knettergek was geworden.

Het artikel in Vonk is zo'n stuk dat ik het liefst persoonlijk bij u in de bus zou stoppen, omdat ik de inhoud zo'n wezenlijke toevoeging vind aan het klimaatdebat: wist iedereen dit maar! Ik kan alleen maar hopen dat u er net zo gegrepen door raakt als ikzelf.

Als opwarmertje is hier vast een lezing van Mike Hulme. U moet er even voor gaan zitten, want de lezing duurt 50 minuten en de beste man is niet de meest swingende spreker van het westelijk halfrond. Maar u wordt wél beloond met rake uitspraken als 'Onze preoccupatie met het Kyoto-protocol heeft het creatieve denken gemarginaliseerd' [Noot HL: Dat geldt ook voor het minder creatieve deel van ons denken.] en 'Alle wetenschappelijke kennis is partijdig en voorlopig.' [Noot HL: Die uitspraken hebben wel een baard van hier tot ginder.]

Een verfrissend geluid, in het technocratische en technofiele wereldje van het klimaatonderzoek. [Noot HL: Daar kun je dus verschillend over denken.]

Aldus Maarten Keulemans.

Lees verder hier.

Ik heb zijn advies opgevolgd, maar wegens de slaapverwekkende presentatie van Mike Hulme, moest ik vaak afhaken voor pauzes om de attentieaccu weer bij te laden. Zoals vele intellectuelen doet Hulme zijn uiterst best om relatief eenvoudige zaken zo ingewikkeld mogelijk te formuleren. Hij heeft het veel over framing – thans een populair modewoord – van de problematiek, waardoor het zicht op de inhoudelijke essentie verloren raakt.

In het boek, Man–Made Global Warming: Unravelling a Dogma', dat ik ruim tien jaar geleden met Dick Thoenes en Simon Rozendaal publiceerde, schreef ik:

Gegeven het mislukken van de klimaatconferentie van Kopenhagen, waar velen hun hoop op hadden gevestigd, ziet Hume (terecht, zoals ik al meer dan tien jaar geleden schreef) niets meer in de Kyoto–benadering. In plaats daarvan doet hij een aantal voorstellen om toch in kleine bescheiden stapjes, 'polycentralistisch' en 'pluralistisch', iets aan de beperking van de CO2–uitstoot te doen. Het zijn gedachten die reeds lang circuleren en niets nieuws toevoegen, noch aan de discussie noch aan het beleid.

Per saldo ben ik dan ook van mening dat we weinig van Mike Hulme kunnen leren. Zijn opvattingen zijn verre van origineel en zijn framing is in ieder geval niet de mijne.

Hoe komt het dan Mike Hulme dan toch is komen bovendrijven in het klimaatdebat? Ik vermoed dat dat is vanwege het feit dat hij op de verzendlijst van de pro-AGWers (AGW = 'Anthropogenic Global Warming') van Climategate stond (over hem is overigens niets onoirbaars bekend) en desondanks afstand heeft genomen van Kyoto. Hij was iemand die zij als 'een van hen' beschouwden - dus met een goede inborst. Als zo iemand een andere geluid laat horen, dan moet daar serieus op worden gereageerd. De klimaatsceptici zagen hem als een bekeerling. En in de hemel is er meer vreugde over één zondaar die zich bekeert dan over honderd gelovigen die toch al het het goede pad bewandelen. 

Maar misschien doe ik Mike Hulme tekort. Als dat zo is, dan merk ik dat wel in de commentaren.

Zie ook Hajo Smit hier.

Voor mijn eerdere DDS–bijdragen zie hier.