Omgaan met foute mensen

De etiquette van het meningsverschil.

Nederland hield een stuk meer van Els Borst dan ik had gedacht. De meeste mensen, vooral op deze site, vervloeken het Paars uit de jaren negentig. In de laatste jaren van de twintigste eeuw transformeerde Nederland tot een rokende puinhoop, zo werd ons verteld door een professor die heel verstandige dingen zei - en soms ook onzin verkocht. Maar Paars was niet alleen de tijd van multicultureel pamperen en starre technocraten; het was ook de tijd van medisch-ethische doorbraken. Els Borst bracht een duidelijker juridisch kader voor euthanasie. We zijn haar duidelijk dankbaar voor die liberale verworvenheid, want van de oppositie van weleer is weinig meer over. Toch kreeg ze in haar dagen zware kritiek te verduren.

Omdat ze nieuwe euthanasiewetgeving bracht, was die kritiek vaak niet alleen gericht op de wet zelf, of de ethische en morele assumpties die eraan ten grondslag lagen. De vergelijkingen met nazi-Duitsland, met Unerwünschten, die we nu met de wet in de hand zouden kunnen verdelgen, waren niet van de lucht. Ergens is dat begrijpelijk vanwege het thema - en waarom mogen we niet van het verleden leren door er nooit naar te verwijzen? - maar het is in onze tijd wel extreem gebruikelijk om moreel te oordelen waar dat niet gepast is. Veel mensen kunnen niet in redelijk vreedzame harmonie leven met iemand die het niet met hen eens is. Want een inhoudelijk en epistemisch meningsverschil (bijvoorbeeld over het nut van de verzorgingsstaat) vervalt al snel tot een oordeel over morele verdorvenheid.

Rechtse mensen en rechtsgekkies vertonen nu een opvallende gelijkenis met de linkse mensen die ze zo verachten; ze zijn van mening dat andersdenkenden slecht zijn. Het heeft steeds minder te maken met de soevereine houding die de grote conservatief Scruton in die zaken heeft: "Left-wing people find it very hard to get on with Right-wing people, because they believe that they are evil. Whereas I have no problem getting on with Left-wing people, because I simply believe that they are mistaken." Van die wijsheid is weinig meer over, zowel onder linkse als rechtse mensen.

Dat vraagt om een simpele etiquetteregel: ga er niet vanuit dat iemand met een andere mening een slechts mens is. Els Borst was geen slecht mens, wat de christelijke partijen in die tijd ook mogen hebben gedacht. En mensen zijn ook niet slecht omdat ze John Maynard Keynes als zoon van God beschouwen, of omdat ze denken dat andere culturen de Nederlandse verrijken. Hoe we het daar ook mee oneens kunnen zijn, het is een teken van zwakte om op basis van het verschil in mening die ander als slecht of misdadig te zien. Het is niet verstandig een tegenstander in debat te verwarren met een aartsvijand.

We zouden daar serieus op moeten letten, want we zijn bezig de kunst van het gesprek te verleren. Het enige wat anders overblijft is de kortstondige bevrediging van het schuimbekken.