Rusland, vriend of vijand?

Na het neerschieten van vlucht MH17 zijn Rusland en president Poetin trending topics geworden op Twitter. In grote lijnen kun je zeggen dat er zich twee stromingen aftekenen onder de twitteraars en trouwens eveneens onder de lezers van DDS.

De eerste stroming vindt – simpel gezegd -dat er nog helemaal niets bewezen is met betrekking tot MH17, dat het neerschieten van het vliegtuig misschien wel door Oekraïne zelf is gedaan of expres werd veroorzaakt om de separatisten in een kwaad daglicht te stellen, dat in Oekraïne sowieso een fascistisch regime aan de macht is en dat de crisis daar is veroorzaakt door het imperialisme van de EU. Als ik de reacties bekijk onder de artikelen van DDS, lijken de meeste reageerders tot deze stroming te behoren (wat overigens niet wil zeggen dat alle lezers er zo over denken).

De andere stroming (waartoe ik mezelf reken), steunt in grote lijnen de huidige aanpak van de EU en de USA. Dat wil zeggen, zij vinden ook dat er nog geen sluitend bewijs is inzake het neerschieten van MH17, dat dit bewijs er misschien wel nooit zal komen, maar dat er inmiddels redenen genoeg zijn om Rusland indirect verantwoordelijk te houden, in ieder geval voor het opstoken van het vuurtje in Oost-Oekraine, Dit gebeurde o.a. door wapenleveranties en de aanwezigheid van paramilitaire troepen met de Russische nationaliteit. Daarom is het, volgens degenen die tot deze stroming behoren, verstandig om de economische druk op Poetin op te voeren, al was het maar om te voorkomen dat Rusland steeds verder gaat met daden van militaire agressie in Oost-Europa.

In een uitstekende analyse eerder deze week door DDS-redacteur Jean Wanningen wees hij erop, dat ook de EU al vanaf 2008 een dubieuze rol speelt in dit geheel. Bovendien, zo stelt Jean, wordt de wereld bedreigd door nóg grotere gevaren, namelijk de opkomst van de radicale Islam. In plaats van elkaar te bestrijden en te verzwakken, zouden de USA, EU en Rusland juist samen moeten werken om het Islamofascisme van ISIS te bestrijden. Jean pleit mede daarom voor een diplomatieke oplossing van het Oekraïne conflict.

In principe kan ik mij achter die mening van Jean Wanningen scharen, met dien verstande, dat daarvoor wel een redelijke houding nodig is van alle betrokken partijen. En daar zit hem nu juist de crux. In de Oekraïne zelf is de redelijkheid al lang ver te zoeken. Als je beelden ziet van de agressie waarmee de verschillende etnische groepen elkaar daar bejegenen dan zinkt de moed je in de schoenen. Niet alleen door de ultranationalisten of fascisten die je aan beide kanten hebt, ook bij gewone burgers die elkaar op straat ontmoeten lijkt bij het minste of geringste de vlam in de pan te slaan. De beelden uit Oekraïne doen denken aan het voormalige Joegoslavië in de jaren negentig, dat ook niet gered kon worden door diplomatiek overleg en waar de rust pas terugkeerde na een bloedige strijd met “etnische zuiveringen” van verschillende kanten.

Een tweede kanttekening die ik zou willen stellen bij de diplomatieke oplossing, is de aard van het regime in Rusland zelf. Daarmee komen we op het terrein van de interpretatie. Is Poetin een rationele man, of een cynisch monster die alleen maar geïnteresseerd is in zijn eigen macht? Of iets er tussenin? Is Poetin nog vatbaar voor rede of is hij al te zeer in de ban van zijn eigen nationalistische propaganda, die hij dag en nacht door TV-kanalen onder het volk laat verspreiden?

Als we afgaan op de reacties van de Nederlandse (ex)correspondenten in Rusland, dan is het beeld uiterst somber. Gisteren herlas ik nog eens een interview in de Volkskrant van maart 2014 (dus ver vóór het neerhalen van MH17) met Peter d’Hamecourt, een journalist die al 25 jaar in Rusland woont. Het beeld dat d’Hamecourt schetste laat niet aan duidelijkheid te wensen over.

Zo sprak d’Hamecourt over Poetin als “de koning van de onderwereld”, “onberekenbaar en gevaarlijk” en “het zicht kwijt op de werkelijkheid”. Tot de laatste conclusie was inmiddels ook de immer voorzichtige Duitse bondskanselier Angela Merkel gekomen. D’Hamecourt vervolgt dan, dat het uiteindelijk de Russen zélf zal schaden als het Westen zich te soepel en te meegaand opstelt tegenover Poetin. De Rusland-correspondent wijst erop, dat Poetin met harde hand een einde maakte aan de persvrijheid van de Russen en de ene hoofdredacteur na de andere op straat zette.

Uit bijdragen van andere correspondent zoals Olaf Koens, zoals bijvoorbeeld dit artikel uit eveneens maart 2014 over Russisch revanchisme, maken we eveneens op dat Poetin steeds meer de weg van de dictatuur is ingeslagen.  Na de grote anti-Poetin demonstraties in 2011 en 2012 sloeg Poetin keihard toe, marginaliseerde de oppositie, ramde er een reeks repressieve wetten doorheen en sleepte oppositieleiders voor het gerecht, waarbij de rechterlijke macht ook steeds meer gecorrumpeerd werd door de politiek (methodes, die sterk doen denken aan die van wijlen Chávez in Venezuela). Kritische media worden keihard aangepakt en de staatsmedia promoten een hysterisch aandoend Russisch nationalisme.

Natuurlijk, iedere rationele Europeaan zou willen dat een beleid van economische sancties voorkomen kan worden, ze schaden immers vooral de EU en Rusland, met China en de V.S. als mogelijke lachende derde(n). Ik ben het daarom eens met Wanningen dat diplomatieke oplossingen de voorkeur hebben. Dat staat in feite los van de exacte toedracht van de aanslag op vlucht MH17. Maar de hamvraag blijft, is Poetin nog voor rede vatbaar, of hebben we te maken met een onverbeterlijke dictator, die alleen met harde middelen (sancties)  terug naar de realiteit kan worden gebracht?