The best laid plans...

Kan de verantwoordelijkheid voor de dood van een goede vriend een uitdrukking van vriendschap zijn? Deze thematiek van euthanasie avant la lettre is slechts één van de thema's die John Steinbeck aanstipt in Of Mice and Men. Een thema dat vandaag de dag nog steeds tot verhitte discussies zou leiden, maar door Steinbeck al in 1937 naar voren werd gebracht in deze novelle.

John Steinbeck (1902-1968) is één van de grote namen uit de Amerikaanse literatuur en de titels van zijn meest belangwekkende werken zijn overbekend: The Grapes of Wrath, East of Eden en deze Of Mice and Men. Via het tragische verhaal van George en Lennie, twee rondzwervende arbeiders in het zuiden van Californië, werkt Steinbeck de betekenis en gevolgen van vriendschap uit. Een uitwerking tegen de achtergrond van zijn geboortegrond: de Salinas Valley. De vriendschap van George en Lennie lijkt in veel opzichten op een vader/zoon-relatie. De boomlange en immens sterke Lennie is niet al te snugger en vertrouwt volledig op de tengere, kleine maar vooral slimme George. Samen zwerven zij als landarbeiders for hire het zuiden van Californië af op zoek naar een nieuwe werkgever. Hun uiteindelijke doel is om genoeg geld bij elkaar te sparen zodat zij samen een kleine boerderij kunnen aanschaffen waar zij de rest van hun leven als meester van hun eigen leven kunnen doorbrengen.

De novelle van Steinbeck is doordrenkt met het verlangen naar de American Dream. Een verlangen dat niet alleen door George en Lennie wordt gevoeld, maar ook de andere personages die zij bij de start van een betrekking bij een nieuwe werkgever tegenkomen. Een American Dream die overigens vooral tot uiting komt in de wens tot zelfbeschikking. Een zelfbeschikking die in tijdens van de Great Depression voor vele Amerikanen onhaalbaar is. Daarbij schets Steinbeck het leven van en de onderlinge verhoudingen tussen de diverse landarbeiders die afhankelijk zijn van hun werk en leven van dag tot dag. Voor de enige zwarte landarbeider is deze zelfbeschikking nog verder weg dan voor zijn collega's: zijn huidskleur zet hem op permanente achterstand.

Daar waar voor George de aankoop van een eigen boerderij de deur opent naar zelfbeschikking geldt voor Lennie eigenlijk alleen zijn meer kinderlijke beeld dat dit hem in de gelegenheid stelt om konijnen te houden en die de hele dag door te kunnen aaien. Een voorliefde die voor menig object van zijn affectie fatale gevolgen heeft aangezien Lennie geen besef heeft van zijn kracht. George houdt hem daarbij op het goede pad en vanwege de angstige inborst van Lennie wordt deze zelden agressief en zijn - althans voor mensen - fatale gevolgen nog uitgebleven.

Hoewel George en Lennie zich redelijk makkelijk aanpassen aan hun nieuwe werk- en leefomgeving komen zij terecht in een situatie die uiteindelijk fataal zal blijken. De zoon van de eigenaar heeft losse handjes, een opvliegend karakter en een vrouw die de huwelijkse trouw niet hoog heeft zitten. Dit leidt tot veel achterdocht bij deze Curley die hij op een avond botviert en waar Lennie het ongewilde en onbedoelde slachtoffer van wordt. Curley ziet zijn confrontatie met Lennie beloond met een verbrijzelde hand. Toch lijkt dit alles niet het einde in te luiden van de droom van George en Lennie die - paradoxaal genoeg - dichterbij lijkt te komen door één van hun collega's die vanwege een ongeluk met zijn hand relatief bemiddeld is en graag partner wil worden in hun American Dream.

Helaas voor George en Lennie loopt alles anders dan gepland waarmee meteen ook de titel van deze novelle is geduid. Steinbeck baseerde zich hierbij op een strofe uit het gedicht To a Mouse van Robert Burns (1759-1796) 'The best laid schemes of mice and men, often go awry'. De onbedoelde kracht van Lennie heeft fatale gevolgen voor de vrouw van Curley waarna Lennie moet vluchten en George gedwongen wordt om de achtervolging in te zetten en Lennie eerder te vinden dan Curley c.s. en vervolgens de moeilijkste beslissing uit zijn leven moet nemen. George staat voor de onmogelijke keuze om zijn vriend Lennie van het leven te beroven en verder leed te voorkomen of hem over te leveren aan een wraakzuchtige maatschappij die geen compassie heeft voor de gebrekkige verstandelijke vermogens van mensen als Lennie en daarmee geen  begrip voor de ontoerekeningsvatbaarheid voor zijn daden.