Zijn de dagen van de Vaticaanbank geteld?

Het is bijzonder moedig van deze paus dat hij het aandurft om deze machtige organisatie binnen Het Vaticaan aan te pakken, maar helemaal onbegrijpelijk is dit niet, gelet op diens persoonlijke geloofsovertuiging. Gisteren maakte de paus, via zijn woordvoerder, bekend dat de Australische kardinaal George Pell de nieuwe directeur zal worden van het 'Secretariaat voor Economie', een nieuwe instelling die er komt als antwoord op de vele fraude- en corruptieschandalen die de Vaticaanbank al jarenlang plagen. Als hoofd van het Secretariaat, te vergelijken met een ministerie voor economie en financiën, zal hij onder meer verantwoordelijk zijn voor de opmaak van jaarlijkse begroting van de Heilige Stoel. Hij zal voor deze taak bijgestaan door een vijftienkoppige raad, bestaande uit zowel geestelijken als leken met een expertise in financiën en economie. Het is duidelijk, dat de nieuwe paus met dit simpele, doch radicale decreet een eind wil maken aan de slechte reputatie van de Vaticaanbank. Dat blijkt ook wel uit het feit, dat Pell rechtstreeks aan de paus zal rapporteren.

Zoals wellicht nog bekend, kwam de Vaticaanbank in 1982 in het nieuws door diverse schandalen. Topman en aartsbisschop Paul Marcinkus uit de Verenigde Staten werd toen aangeklaagd voor zijn rol bij het faillissement van de Banco Ambrosiano, toentertijd de grootste particuliere bank van Italië. Twee hoge functionarissen van de Banco Ambrosiano, onder wie Roberto Calvi, werden vermoord. De politie trof het lichaam van Calvi hangend onder een brug in Londen aan. Hoewel details nooit bekend zijn gemaakt, is uit documenten in Amerikaanse en Duitse archieven gebleken, dat de nazi's goud van de Reichsbank naar de Vaticaanbank overbrachten, die dat doorsluisde naar banken in Zwitserland, waar het later door nazi's werd gebruikt om te ontsnappen. Ook het vermogen van de Kroatische Ustasa-regering volgde deze weg, aldus William Gowen, een voormalige speciale agent van het Amerikaanse leger. Het gaat hier om oorlogsbuit, kunst, goud, zilver en juwelen afkomstig van de slachtoffers van het regime, en de opbrengsten van slavenarbeid. In 1999 daagden (familieleden van) slachtoffers in Kroatië en enkele organisaties onder meer de Vaticaanbank, de Fransiscaanse Orde en de Schweizerische Nationalbank voor de rechtbank om teruggave van het vermogen te eisen. De Vaticaanse Bank en de Fransiscaanse Orde hebben de beschuldigingen ontkend en hebben geprobeerd de rechtsgang te vertragen. De zaak loopt nog steeds.

Ook is het een publiek geheim, dat de bank een rol speelde bij het grootschalig witwassen van crimineel geld en het financieren van terrorisme. Op 21 september 2010 legde het Italiaans Openbaar Ministerie beslag op 23 miljoen euro van de Vaticaanbank en begon een onderzoek naar diens witwaspraktijken. De vorige paus, Benedictus XVI, benoemde daarop een toezichthouder, om verdere imagoschade te voorkomen. Ook verving hij de directeur van de bank in 2012. Maar dat vond Fransiscus onvoldoende. Hij dwong al eerder de directeur van de bank, Paolo Cipriani, en zijn plaatsvervanger, Massimo Tulli tot opstappen. En met diens rigoureuze decreet van gisteren moet er definitief een eind komen aan de financiële malversaties van het Vaticaan. Of dit gaat lukken is een ander verhaal, maar verstandig is het besluit van de nieuwe paus wel.