'Agree to disagree'

Maar toch als je op Twitter kijkt, op DDS, maar ook naar de verschillende stromingen of scholen in de wetenschap, dan blijken de meeste mensen toch vast te houden aan één enkele - en absolute - waarheid en dat is dan die van henzelf. In de economie wordt bijvoorbeeld nog altijd gestreden over het betrekkelijke gelijk of ongelijk van Keynes of van Friedman. Iedere wetenschapsveld kent zo verhitte debatten en geschillen. Veel ervan zonder richting en zonder doel.

Het accepteren van het gegeven dat er niet één absolute waarheid bestaat is enorm bevrijdend. Mensen zijn dikwijls absoluut in hun meningen en opvattingen. Bijvoorbeeld dat Jezus of God niet bestaat omdat ze hem nog nooit gezien hebben. Mijn eerste suggestie is om een optisch testje te doen. Onderstaand ziet u een afbeelding:

Als u 30 tot 60 seconden goed geconcentreerd naar de vier puntjes in het midden van de afbeelding kijkt, vervolgens uw ogen enkele seconden sluit om daarna in het licht van een lamp te kijken, of in het licht van de zon dat uw kamer binnen komt dan bent u waarschijnlijk bekeerd. U kunt ook geconcentreerd naar een wit / licht oppervlak kijken dicht in uw buurt. Het doel van dit testje is om u iets te laten zien dat zonder deze oefening niet bestond. Dus als u iets nog nooit zelf heeft kunnen zien, dan wil dat nog niet automatisch zeggen dat het niet bestaat.

Ufo’s
Veel mensen in de wereld hebben ufo’s waargenomen, en nog veel meer mensen die ufo’s niet zelf hebben waargenomen spreken tegen dat mensen ufo’s hebben kunnen waarnemen omdat ze menen dat ze niet bestaan. Ufo’s (Unidenified Flying Objects - of vliegende schotels) bestaan voor de meeste mensen niet. Ik heb ze ook nog nooit gezien, maar ik acht het zeer wel mogelijk dat ze wel bestaan en dat bovendien veel mensen ufo’s echt hebben gezien. Soms waren dit combinaties van natuurverschijnselen - en/of het toevallig samenkomen van omstandigheden - maar soms zijn de getuigenissen zo sterk dat je wel moet aannemen dat de betreffende persoon echt een ufo heeft gezien. Zo ook mijn vriend in Paraguay. Hij vertelde mij ooit, nadat wij elkaar al enkele jaren kenden, dat hij vanuit de auto op een zondagmiddag – zonder alcohol te hebben genuttigd - op een vrij verlaten weg in het westen van Paraguay plotseling iets aan zag komen vliegen. Het was zo bijzonder dat hij besloot de auto te parkeren. Eenmaal naast de auto zag hij dat het een vliegende schotel was, precies zoals in veel films wordt getoond. Het was snel aankomen vliegen, bleef op enkele kilometers 500 meter boven de grond zweven, waar kort daarna één voor één nog twee identieke vliegende schotels zich naast het de al hangende schotel begaven. Ze kwamen één voor één en na enkele minuten gingen ze weer weg op precies dezelfde manier als ze gekomen waren. Ze maakten alle drie een zoemend, zacht fluitend geluid. Het lijkt tot dusver op een hallucinatie. Mijn vriend echter hield een bromfietsrijder tegen die van de andere kant kwam en vroeg hem te stoppen en ook te kijken richting de vliegende schotels. De bromfietsrijder bevestigde precies hetzelfde te zien als hij zag. Mijn vriend is na deze ervaring overtuigd dat vliegende schotels bestaan en dat er dus buitenaardse wezens bestaan.

Alles is relatief
In de wetenschap, en vooral in de filosofie, denken mensen al eeuwen na over abstracte begrippen als kennis, waarheid en wetenschap. Ze bespreken en beschrijven verschillen tussen een overtuiging, kennis of een feit die enkel en alleen is gebaseerd op een mening, of anderzijds een overtuiging, kennis of een feit of inzicht dat claimt wetenschappelijk onderbouwt te zijn. De claim wetenschappelijk te zijn en op welke wijze en met gebruikmaking van welke feiten, kennis en wetenschap deze zijn onderbouwd, kan worden getest op juistheid, op geldigheid en kan door een ander worden bevestigd, bekritiseerd c.q. weerlegt.

Als mensen over iets van mening verschillen, is het belangrijk om allereerst een goed onderscheid te maken over de aard van het object van het verschil. Kijk onderstaand in het spectrum van (wetenschappelijke) kennis. Er bestaan verschillende gradaties in wetenschappelijke kennis: Vaststaande feiten - Bewezen stelling - Betwiste stelling.

Waarheid, wetenschap en realiteit
Aan het ene uiterste staat de extreme realist die uitgaat van de veronderstelling dat de waarheid en de realiteit één zijn zonder daar het concept van kennis en wetenschap bij te betrekken, terwijl aan het andere uiterste men uitgaat van een verbinding tussen waarheid en kennis, zonder dat daar de werkelijkheid bij te hoeven betrekken. Iets kan bestaan zonder dat het iets zelf is getoond, is waargenomen, is gezien. Een veronderstelling kan genoeg zijn.

Vaak argumenteert men door te stellen dat iets waar is. Om het verder nog overtuigender te maken, stelt men ook wel dat iets echt waar is, of zelfs echt - echt - waar. De waarheid voor de één is echter nog geen waarheid voor een ander. In de krant en om u heen wordt u vaak geconfronteerd met een stelling die wetenschappelijk is aangetoond. Wetenschappers zelf gebruiken echter zelden deze vorm van overtuigen. Wetenschappers weten als geen ander dat als ze iets aannemelijk kunnen maken (een bepaald causaal verband bijvoorbeeld, of bepaalde relaties, of kansberekeningen) dat hiermee vrijwel nooit sluitend bewijs is geleverd, dat hetgeen zij gevonden hebben dan ook absoluut waar is, of altijd klopt. Onderzoek in de wetenschap beperkt zich altijd tot de omstandigheden, de specifieke doelgroep, of het onderzoeksmateriaal bijvoorbeeld. Iets dat onder bepaalde omstandigheden overtuigend kan worden aangetoond, is dikwijls in het geheel niet, of in veel mindere mate aan te tonen in andere omstandigheden. Een andere sample of sample size. Een andere locatie. Een ander bedrijf. Een ander land. Bij mensen met andere opvattingen. In andere culturen. Bij verschillende geloven of bij atheïsten. Mij werd geleerd zorgvuldig te formuleren in wetenschappelijke schrijverijen. Zoiets als, de uitkomsten en resultaten van dit specifieke onderzoek “seem to suggest that”, of allerlei andere vage suggestieve beweringen. In plaats van deze als vaag of onbetekenend te duiden, worden dit soort beweringen in de wetenschap opgevat als zorgvuldig. Als wetenschappelijk verantwoord. Met dit soort formuleringen en zorgvuldigheid verkoop je echter geen kranten, maak je geen onderhoudende televisieprogramma’s en kom je in de politiek of in het bestuur van organisaties geen steek verder. In die sferen geldt vooral de realiteit, en bovendien de realiteit zoals deze door de drager van de mening, de opvatting of de veronderstelling wordt begrepen of wordt gezien.

De manier waarop mensen met waarheid, met wetenschap en met realiteiten omgaan wordt in zeer vergaande wijze bepaald door de manier waarop verschillende mensen, met verschillende wereldbeelden, met verschillende mensbeelden, met verschillende filosofische opvattingen hier naar kijken. De realiteit, de waarheid, wetenschap en kennis kunnen verschillend worden gezien en ervaren door evenzo veel verschillende mensen.

De bevrijding voor mij kwam toen iemand mij uitlegde wat het begrip ontologisch relativisme inhield. Het is iets specifieker dan relativisme: als filosofisch hanteerbaar begrip is de term relativisme geïntroduceerd door de sofisten, die van mening zijn dat waarheid relatief is, en dus niet objectief te kennen is. Dé waarheid bestaat voor hen niet. Ontologie kan worden begrepen als alles dat (iets) is, waarneembaar en soms tastbaar. Bij deze manier van zien, veronderstelt men dat iedereen op zich gelijk heeft en dat de mening of opvatting van de één niet beter of slechter is dan de mening of opvatting of waarheid van de ander omdat ieders gelijk wordt bepaald door ieders eigen referentiekader, ervaringen en de manier waarop - en het perspectief van waaruit - naar iets gekeken wordt. Realiteiten of waarheden bezien vanuit verschillende standpunten kunnen verschillende resultaten opleveren. Mensen worden geacht beperkt rationeel te zijn. Ieders rationaliteit wordt bepaald maar bovenal beperkt tot je eigen perspectief, referentiekader of ervaringen.

Ik heb het zelf niet verzonnen. Ik heb het wel bestudeerd en geprobeerd te begrijpen. Het kunnen accepteren van afwijkende meningen, van het andere gelijk, of de waarheid van een ander dan die van jezelf, is een ontzettende verrijking. Het geeft rust.

Ik heb Jezus gezien! En U? Ik wilde dit graag eens met u delen in de wetenschap dat de meeste van u het met mij oneens zullen zijn. Agree to disagree is dan meestal een (h)eerlijk vervolg.