De verborgen crisis in de Nederlandse verslavingszorg

Mensen die in Nederland hulp zoeken voor een verslaving ervaren grote uitdagingen in de weg naar blijvend herstel door structurele problemen in de verslavingszorg. Volgens de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) wachten mensen gemiddeld 4 maanden of langer voor het begin van behandeling, boven de wettelijke normen. De toenemende personeelstekorten in de GGZ, volgens ramingen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), zullen hier de komende jaren geen verbetering in brengen.

Afkicken van een verslaving vereist maximale toewijding en onmiddellijke professionele ondersteuning. Het systeem faalt echter voor veel mensen die wel de wil hebben om te stoppen. Cijfers laten zien dat steeds meer Nederlanders daarom hun heil zoeken in het buitenland. Afkickklinieken in verre landen als Thailand en Zuid-Afrika bieden een onorthodoxe oplossing voor effectief herstel, met een bescheiden prijskaartje, maar het is aan de politiek om oplossingen voor de lange termijn te zoeken voor alle Nederlanders.

Volgens experts zijn er 4 fases van afkicken voor succesvol herstel van verslaving. Deze bestaan uit het erkennen van het probleem, detoxificatie, aanpakken van de onderliggende oorzaken, en blijvende ondersteuning in de vorm van nazorg. Effectief en blijvend herstel van verslaving vereist dus meer dan alleen een medicamenteuze behandeling of korte counseling. Het vraagt om een holistische aanpak.

Een verslaving is vrijwel nooit een op zichzelf staand probleem, maar vaak een symptoom van onderliggend trauma, chronische stress, of andere psychische kwetsbaarheden. Zonder het grondig aanpakken van deze oorzaken zal de kans op terugval hoog blijven, zelfs na een succesvolle klinische periode.

In de Nederlandse verslavingszorg is echter vooral aandacht voor de eerste fases afkicken: erkenning van het probleem en detoxificatie. De onderliggende problemen worden bij behandeling zelden effectief aangepakt. Dit is het gevolg van structurele personeelstekorten en een gebrek aan expertise en middelen voor de behandeling van comorbide aandoeningen.

Een succesvolle weg naar afkicken vereist integrale, intensieve en langdurige zorg. Hieronder vallen individuele psychotherapie, groepstherapie, aandacht voor lichamelijk welzijn, en een zorgvuldige nazorg met professionele begeleiding. De realiteit in veel Nederlandse instellingen is echter dat de hoge werkdruk en de krapte aan middelen het lastig maken om deze diepgaande zorg met persoonlijke begeleiding te waarborgen.

De grootste drempel voor mensen die willen afkicken in Nederland is het schrikbarende tekort aan gekwalificeerd personeel binnen de verslavingszorg en de bredere geestelijke gezondheidszorg (GGZ). De komende jaren lijkt dit niet te verbeteren. Volgens de Arbeidsmarktprognose 2024-2034 van het onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en Welzijn door het ministerie van VWS neemt het personeelstekort in de GGZ de komende jaren toe naar maar liefst 20.800 werknemers.

Het personeelstekort creëert verschillende problemen, waarvan de wachtlijsten het meest zichtbaar en gevaarlijk zijn. Landelijk wacht twee derde van alle mensen voor een aanmeldgesprek langer dan de Treeknorm van 4 weken, volgens de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). De gemiddelde totale wachttijd voor het begin van een behandeling bedraagt meer dan 15 weken. Dit ligt ook hoger dan de wettelijke norm. In de praktijk kunnen in sommige regio's mensen wel 40 weken wachten voor deskundige hulp, zowel voor ambulante behandeling als klinische zorg.

Deze lange wachttijden zijn desastreus. Het moment waarop iemand de moed verzamelt om hulp te vragen, is vaak een vluchtige kans. Het uitstellen van zorg in deze kritieke fase vergroot de kans op terugval aanzienlijk. De verslaving kan zo verder escaleren, terwijl de noodzaak voor acute hulp later alleen maar groter wordt.

Door de falende situatie in Nederland zoeken steeds meer mensen hun toevlucht tot privéklinieken in het buitenland. Deze gespecialiseerde centra bieden de directe en intensieve zorg die in Nederland veelal ontbreekt, met als cruciaal voordeel geen of korte wachttijden. De behandeling kan starten wanneer de cliënt er klaar voor is. Dit verhoogt de slagingskans significant.

De buitenlandse instellingen blinken bovendien vaak uit in de gewenste holistische aanpak. Ze bieden een complete immersie in een therapeutische omgeving, ver weg van de triggers van de sociale kringen in Nederland en makkelijke toegang tot de verslavende middelen. De programma’s zijn doorgaans ontworpen om zowel de fysieke als de psychologische aspecten van de verslaving te behandelen, met een sterke nadruk op intensieve één-op-één therapie, het opbouwen van een gezonde levensstijl met nieuwe vaardigheden en gedegen nazorg. Dit complete pakket is essentieel voor iedereen die serieus werk wil maken van echt herstel.

Afkickklinieken in landen als Zuid-Afrika en Thailand springen handig in op de toenemende vraag van Nederlandse cliënten. In onderzoek door Panorama naar de beste buitenlandse afkickklinieken voor Nederlanders springen klinieken als Anker Huis (Zuid-Afrika) en Diamond Rehab Thailand er bijvoorbeeld uit. Privé-instellingen in deze landen bieden niet alleen uitstekende zorgstandaarden en effectieve hulp, maar ook steeds vaker directe ondersteuning voor Nederlanders met verslaving en andere psychische klachten.

Door relatief lage kosten voor personeel, grond en voorzieningen, vormen ze een betaalbare optie voor Nederlanders die niet maandenlang willen wachten op behandeling. Soms kan de Nederlandse verzekeraar zelfs de professionele hulp in deze klinieken vergoeden. Tegelijkertijd is de kwaliteit van zorg hoog en wordt er wel de tijd en middelen gegeven om de onderliggende problemen van de verslaving te identificeren en aan te pakken.

De verborgen crisis in de Nederlandse verslavingszorg wordt dus momenteel gedeeltelijk opgelost door gespecialiseerde privéklinieken in het buitenland, die wel een snelle en complete weg naar een duurzaam herstelproces bieden. Deze klinieken vormen alleen geen duurzame oplossing voor de groeiende problemen in de verslavingszorg in Nederland de komende jaren. Het is aan de politiek om oplossingen te vinden voor de personeelstekorten en wachtlijsten, en effectieve, holistische verslavingszorg in Nederland breed toegankelijk te maken.