De Europese droom toen en nu

Schengen, de euro, de Europese instellingen. Allemaal verworvenheden - of zo u wilt fiasco's - die bepaald niet uit de lucht zijn komen vallen.

Onlangs stuitte ik op de volgende tekst:

De Europese samenleving moet nieuw leven worden ingeblazen. Er moet een hogere macht zijn die alle andere machten overheerst, met voldoende gezag om hen te kunnen dwingen in harmonie met elkaar te leven. [...] We moeten een Europees rechtsstelsel hebben, een Europees Hof van Beroep, een gemeenschappelijkje munt, dezelfde wetten.

Drie keer raden van wie deze woorden zijn. Van Jean Monnet of Robert Schuman, de founding fathers van de Europese gemeenschappen? Of van Jacques Delors, destijds voorzitter van de Europese Commissie en drijvende kracht achter het Verdrag van Maastricht? Of misschien wel van Guy Verhofstadt in zijn jonge jaren? Allemaal mis, het was Napoleon, eens heerser over half Europa, die in 1805 deze woorden sprak.

Het zal geen verbazing wekken dat de hierboven weggelaten tekst in [...] luidt: "en Frankrijk is in de beste positie om die rol te vervullen". Dan de passende slotzin na bovenstaand citaat: "Ik moet alle volkeren van Europa tot één volk maken, en Parijs tot de hoofdstad van de wereld." Dit alles valt te lezen in het magistrale boekwerk van Adam Zamoyski: 1812 Napoleons fatale veldtocht naar Moskou, Uitgeverij Balans, 2012. Nog steeds wordt de Europese integratie aangeprezen als een probaat middel tegen oorlog in dit werelddeel. Deze gedachte komt zo toch in een wat ander daglicht te staan.

De droom van een verenigd Europa en de Franse expansiedrang vormen reeds eeuwen een tweeëenheid. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden maakte hier al in 1672 op hardhandige wijze kennis mee. De ouderen onder ons hebben het nog op de lagere school geleerd: het 'Rampjaar' 1672. Volgens een beroemd Nederlands gezegde was het volk toen redeloos, het land reddeloos en de regering radeloos. Alleen dankzij de Hollandse Waterlinie en admiraal De Ruyter, die een Engels-Franse invasievloot wist te verjagen, kon de dreigende ondergang van de Republiek toen worden afgewend.

Door de opkomst - in de tweede helft van de negentiende eeuw - van Duitsland als grootmacht, is die tweeëenheid een beetje op de achtergrond geraakt. Maar de ideeën die Napoleon zo mooi heeft verwoord, die zijn in de vergaderzalen van Brussel en Straatsburg in ieder geval nog springlevend.