-Column Dr. Gert Jan Mulder- De Deep State: Macht zonder Mandaat

De Deep State – letterlijk: de diepe staat – verwijst naar de ongekozen machten die achter de schermen opereren en beleid bepalen zonder dat daar een democratisch mandaat tegenover staat. Het gaat om netwerken van topambtenaren, rechters, mediabestuurders, NGO’s, partijelites en koninklijke adviseurs die het bestuurlijke apparaat beheersen.

Ze worden niet gekozen. Ze verdwijnen niet na verkiezingen. Ze roteren van functie naar functie in wat Thierry Baudet ooit de banencarrousel noemde – een kleine groep van ongeveer tienduizend mensen die alles weten, alles regelen, maar nergens publiek verantwoordelijk voor zijn.

De Deep State is géén nieuw fenomeen. In de middeleeuwen en daarna was het de oude adel die achter de schermen regeerde. Denk aan de haute fonction publique, de hogere ambtenarij van zegeldragers en juristen die koning en land bestuurden. Het ging om macht op basis van afkomst, netwerk en ceremonie – niet van stemrecht of representatie.

Die cultuur leeft voort in modernere gedaanten: diplomaten met eeuwige loopbanen, topambtenaren die koninklijke lintjes verzamelen, commissarissen van de Koning die van partij naar partij hoppen zonder ooit gekozen te zijn. En vooral: in mensen die op cruciale posten worden benoemd zonder dat iemand buiten hun kring weet waarom.

De Deep State zie je niet. Dat is ook precies de bedoeling. Ze werkt stil, structureel en subtiel. Toch zijn er duidelijke patronen:

• De Algemene Bestuursdienst: een intern bureau dat vrijwel alle topfuncties binnen het Rijk bevoorraadt. Wie daar niet bij hoort, komt er niet tussen.

• Het banencarrousel-netwerk van bestuurslagen, toezichthouders, commissariaten, ministeries en adviesraden – bevolkt door dezelfde mensen, steeds in andere functies.

• De top van politieke partijen: een kleine kring van enkele tientallen per partij bepaalt wie op de lijst komt, wie wethouder mag worden, wie opvalt en wie verdwijnt.

• De rechtspraak: waarin rechterlijke uitspraken soms wetgeving overnemen (denk aan Urgenda, stikstof, coronamaatregelen) zonder democratisch debat.

• De media: waar een gesloten kringenstructuur heerst van redacteuren, columnisten en bestuurders die vooral met elkaar spreken, en zelden met de burger.

• De inlichtingen- en veiligheidsdiensten: AIVD, NCTV, IND – vaak buiten democratische controle, maar met verregaande bevoegdheden.

• De EU-bureaucratie: benoemingen van eurocommissarissen, ambtenaren, rechters en topdiplomaten verlopen buiten het zicht van het electoraat.

• En last but not least: het Koninklijk Huis. Koning Willem-Alexander, en voor hem koningin Beatrix, functioneren als constitutioneel staatshoofd, maar zijn óók actief in netwerken als Bilderberg en het World Economic Forum – plekken waar machtige ideeën en allianties ontstaan zonder publieke controle.

Een sprekend voorbeeld van hoe de Deep State werkt in Nederland, is de benoeming van Dick Schoof als minister-president. Een man die dertig jaar lang ambtenaar was, in dienst van achtereenvolgens de AIVD, de IND, de NCTV en het ministerie van Justitie. Nooit verkozen. Nooit campagne gevoerd. Nooit leiding gegeven aan een politieke partij.

En tóch werd hij premier. Waarom? Omdat hij vertrouwd is door de bureaucratie. Omdat hij loyaal is aan de structuren. Omdat hij “veilig” is voor de bestuurlijke orde. Een premier van het systeem – niet van het volk.

Ja, en nee. We hebben instituten nodig. We hebben ervaring nodig. Maar zodra macht zich zó stevig in een netwerk nestelt dat buitenstaanders geen kans meer krijgen, spreken we niet meer van democratie, maar van technocratie. Dan worden verkiezingen rituelen. Dan komt het er niet meer op aan wie je kiest, maar op wie er op het bordes mag staan.

De Deep State is niet per se kwaadaardig – maar ze is wel gesloten. Ze duldt geen echte vernieuwing. Ze duldt geen revolutie. Ze remt politieke correctie af. En bovenal: ze maakt mensen moedeloos. Want wie ervaart nog dat stemmen verschil maakt?

Nederland is geen dictatuur. Maar het is ook geen open bestuurssysteem meer. Te veel benoemingen verlopen via interne netwerken. Te veel beleid wordt voorbereid door permanente commissies en adviesraden. Te veel macht verschuift naar de EU, de rechtspraak of de uitvoeringsorganisaties.

De Deep State is niet verzonnen. Ze is gewoon zichtbaar voor wie goed kijkt. En meetbaar ook – in termen van benoemingsprocedures, institutionele verwevenheid en politieke immobiliteit.

De oplossing is niet het afbreken van instituties, maar het openbreken ervan. Meer transparantie. Kiesbare burgemeesters. Open benoemingen. Kortere ambtstermijnen. Meer tegenmacht. Meer burgerinvloed. En vooral: een media die durft te kijken achter de schermen – en niet alleen in de richting van de oppositie.

We moeten erkennen wat er aan de hand is. En dan hervormen. Met open vizier.

De Deep State is geen fantasie. Ze is het onzichtbare web van macht dat zich uitstrekt over ministeries, media, rechtspraak, inlichtingendiensten, internationale instellingen en zelfs het koningshuis. Ze is niet nieuw. Ze is eeuwenoud. Maar ze is actueler dan ooit – juist omdat ze onzichtbaar wil blijven.

Zolang we doen alsof dit normaal is, verandert er niets. Maar zodra we haar onder ogen zien, is de Deep State geen mythe meer. Dan is ze een probleem dat we eindelijk kunnen aanpakken.