-Dr. Gert Jan Mulder- De mythe van de invloedrijke stem: waarom stemmen op individuen zinloos is

De harde waarheid is dat dit idee niet alleen illusoir is, maar dat het deelnemen aan dit systeem in veel gevallen juist een bijdrage levert aan het in stand houden van een politieke structuur die fundamenteel oneerlijk is

In de meeste parlementaire democratieën geldt het simpele meerderheidsprincipe: wie één stem meer heeft dan de tegenpartij, mag regeren. Dit betekent concreet dat een coalitie of leider die slechts 51% van de stemmen krijgt, in de praktijk beslissingen neemt over 100% van de bevolking[^2].

Bijvoorbeeld: bij de Franse presidentsverkiezingen van 2017 behaalde Emmanuel Macron in de tweede ronde 66% van de stemmen, maar slechts 43,6% van alle kiesgerechtigden bracht daadwerkelijk een stem op hem uit[^3]. Toch kon hij regeren alsof hij een mandaat van de volledige bevolking had.

Met andere woorden: bijna de helft van de burgers kan structureel worden genegeerd. De legitimatie voor die macht wordt echter ontleend aan verkiezingsuitslagen waarbij iedere stem – ook die van de verliezende 49% – wordt meegeteld als instemming met het systeem.

Er is één land in Europa dat aantoont dat democratie méér kan zijn dan één keer in de zoveel jaar stemmen: Zwitserland. Daar worden burgers gemiddeld vier keer per jaar rechtstreeks geraadpleegd via bindende referenda over concrete beleidsvoorstellen[^4].

Het verschil is fundamenteel: in plaats van een blanco cheque te geven aan politici die vervolgens hun eigen koers varen, beslissen burgers zelf over belastingen, infrastructuur, gezondheidszorg of immigratie. Het systeem dwingt transparantie af, omdat de politiek weet dat de burger direct kan ingrijpen[^5].

In vrijwel alle andere landen wordt dit model actief tegengewerkt. Niet omdat het technisch onmogelijk is, maar omdat het de macht van de politieke elite drastisch zou inperken.

De moderne verkiezingscampagne is een marketingcircus. Partijen verkopen zichzelf als merken, met slogans die inspelen op emoties in plaats van feiten[^6]. Beloften worden gedaan om stemmen te winnen, niet om ze na te komen.

Volgens onderzoek van de Universiteit van Groningen wordt slechts 46% van de verkiezingsbeloften in Nederland daadwerkelijk (deels) uitgevoerd[^7]. In het Verenigd Koninkrijk bleek uit een analyse van The Institute for Government dat veel beloften niet meer dan retorische slogans waren zonder concreet uitvoeringsplan[^8].

Toch blijft de kiezer massaal terugkomen voor de volgende ronde, in de hoop dat “het dit keer anders zal zijn”. Dit is de politieke variant van learned helplessness[^9]: men leert dat protesteren geen zin heeft, maar blijft toch deelnemen aan het ritueel.

Statistisch gezien is de kans dat jouw individuele stem het verschil maakt in een nationale verkiezing verwaarloosbaar. In de Verenigde Staten is de kans dat één stem de uitkomst van een presidentsverkiezing bepaalt geschat op minder dan 1 op 10 miljoen[^10]. In Nederland, met ruim 13 miljoen stemgerechtigden, is dat getal vergelijkbaar klein.

Politici weten dit maar al te goed. Daarom investeren zij niet in individuele kiezers, maar in doelgroepen, mediabeïnvloeding en het bespelen van collectieve sentimenten.

Het weigeren om te stemmen is in veel landen een krachtig signaal – mits het massaal gebeurt. In Spanje bijvoorbeeld daalde de opkomst in de Europese verkiezingen van 1987 tot 2009 met bijna 30%, wat leidde tot politieke discussies over legitimiteit en hervormingen[^11].

Een dalend opkomstpercentage ondermijnt de legitimiteit van de machthebbers. Als minder dan de helft van de bevolking nog vertrouwen heeft in het systeem, ontstaat er druk voor hervorming.

In plaats van de illusie van invloed te koesteren, kan structurele onthouding – gecombineerd met actieve inzet voor directe democratie – leiden tot een systeem waarin burgers wél echte zeggenschap hebben.

Het is tijd om de mythe te doorbreken dat stemmen op een individu of partij een betekenisvolle invloed heeft op de koers van een land. In werkelijkheid legitimeert elke uitgebrachte stem een systeem waarin de meerderheid de minderheid overheerst, beloften worden gebroken, en de macht geconcentreerd blijft bij een kleine politieke elite.

De enige duurzame uitweg is het afdwingen van directe democratie, zoals in Zwitserland, waar burgers zelf over beleid beslissen. Tot die tijd is deelname aan het bestaande systeem niet meer dan meewerken aan je eigen politieke machteloosheid.

[^1]: Norris, P. (2011). Democratic Deficit: Critical Citizens Revisited. Cambridge University Press.

[^2]: Dahl, R. A. (2006). On Political Equality. Yale University Press.

[^3]: French Ministry of the Interior. (2017). Résultats de l’élection présidentielle.

[^4]: Linder, W. (2010). Swiss Democracy: Possible Solutions to Conflict in Multicultural Societies. Palgrave Macmillan.

[^5]: Swiss Federal Chancellery. (2024). Popular Votes in Switzerland.

[^6]: McNair, B. (2017). An Introduction to Political Communication. Routledge.

[^7]: Thomassen, J., & Andeweg, R. (2019). Verkiezingsbeloften in Nederland: van retoriek naar realiteit. Universiteit van Groningen.

[^8]: Institute for Government. (2020). Manifesto Tracker.

[^9]: Seligman, M. E. P. (1975). Helplessness: On Depression, Development, and Death. W.H. Freeman.

[^10]: Gelman, A., et al. (2010). What is the probability your vote will make a difference?. Economic Inquiry, 50(2), 321–326.

[^11]: European Parliament. (2009). Turnout in European Elections.