-Dr. Gert Jan Mulder- Het Grote Wegkijken: Hoe Den Haag onze soevereiniteit verkwanselt zonder debat

Opinie•04 jun , 4:50

Terwijl de Tweede Kamer zich verliest in symboolpolitiek en partijstrategisch spel, voltrekt zich onder onze ogen een sluipend proces van fundamenteel belang: de afkalving van de nationale democratie. De Nederlandse soevereiniteit wordt al decennia stap voor stap overgedragen aan supranationale en multilaterale instellingen, zonder noemenswaardig publiek debat of parlementaire controle. En wie daar vragen over stelt, wordt weggezet als ‘complotdenker’.

1. NAVO-afspraken buiten de Kamer om

Op 16 mei 2024 stelde Pepijn van Houwelingen (FVD) Kamervragen over afspraken die demissionair premier Rutte namens Nederland met de NAVO had gemaakt tijdens de Washington-top. Het kabinet erkende dat deze afspraken “juridisch bindend” zijn voor Nederland, maar weigerde de inhoud met de Tweede Kamer te delen, onder het mom van “internationale vertrouwelijkheid” en “geopolitieke sensitiviteit”[^1]. Deze antwoorden bevestigen wat al langer voelbaar is: het parlement krijgt steeds vaker pas ná de feiten summiere informatie, zonder mogelijkheid tot inhoudelijke toetsing of voorafgaande instemming.

[^1]: Tweede Kamer, vergaderjaar 2023–2024, Aanhangsel van de Handelingen, nr. 2615, beantwoording van vragen van het lid Van Houwelingen over internationale NAVO-afspraken. Te raadplegen via https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2024Z07540

2. Het Parlement als façade

Hoewel de Grondwet stelt dat de regering verantwoording schuldig is aan de Kamer (artikel 42 lid 2), wordt de praktijk steeds meer gekenmerkt door achterkamergesprekken, ‘Raadsconclusies’, EU-verordeningen en NAVO-overeenkomsten waarover de volksvertegenwoordiging zich slechts bij hoge uitzondering mag buigen. Daarmee verwordt het parlement tot een decoratief orgaan — de façade van een democratie waarin de beslissingen elders worden genomen.

3. Soevereiniteit in de uitverkoop

De overdracht van bevoegdheden is geen complot, maar beleid. Denk aan:

• Monetair beleid is sinds 2002 in handen van de Europese Centrale Bank (ECB), waar Nederland als klein land nauwelijks invloed heeft op rente, geldhoeveelheid of bankensteun[^2].

• Gezondheidsbeleid wordt deels afgestemd via het WHO-pandemieverdrag dat lidstaten verplicht tot gezamenlijke respons, inclusief quarantaine- en vaccinatiebeleid[^3].

• Defensiebeleid wordt afgestemd binnen NAVO-structuren, waar Nederland zich committeert aan uitgaven, troepeninzet en doctrines, zoals ook blijkt uit recente steun aan NAVO-uitbreidingen zonder parlementaire goedkeuring vooraf[^4].

• Grensbeleid is sinds Schengen in hoge mate Europees bepaald, met grote implicaties voor migratie, asiel en identiteitscontrole[^5].

• Het energiebeleid wordt gestuurd door EU-klimaatverdragen (Green Deal, Fit for 55), zonder dat nationale parlementen hierover bindende zeggenschap hebben[^6].

[^2]: Zie ECB Mandate and Instruments, https://www.ecb.europa.eu/ecb/tasks/monpol/html/index.en.html

[^3]: WHO, “Zero Draft of the WHO CA+” (feb. 2023), https://apps.who.int/gb/inb/pdf_files/inb4/A_INB4_3-en.pdf

[^4]: Rijksoverheid.nl, “NAVO-Top Washington 2024 – Nederlandse bijdragen aan NAVO-versterking”, juli 2024

[^5]: Raad van de Europese Unie, “Schengenregels: hervormingspakket 2022–2023”, https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/schengen-area/

[^6]: Europese Commissie, “Fit for 55 package”, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_21_3541

4. Het kartel zwijgt — het debat wordt vermeden

Wat opvalt, is het wegkijken van partijen in het zogeheten ‘kartel’: VVD, D66, PvdA/GroenLinks, CDA, NSC. Wanneer voorstellen tot parlementaire controle of referendum worden gedaan, worden deze structureel weggestemd. Kritische debatten worden gesmoord in procedurele opmerkingen of vage juridische argumenten. Wie het aandurft deze tendensen te benoemen – zoals FVD, PVV of enkele onafhankelijke denkers – wordt gestigmatiseerd.

Die reflex, om systemisch debat over machtsverschuivingen af te doen als extremistisch of gevaarlijk, is zelf een teken aan de wand: we zijn de democratische hygiëne vergeten.

5. De burger buitenspel

Ondertussen is de afstand tussen kiezer en macht gegroeid tot een onoverbrugbare kloof. In 2005 stemde een meerderheid van de Nederlanders tegen de Europese Grondwet. Toch werd de inhoud ervan in 2007 via het Verdrag van Lissabon alsnog ingevoerd, zonder nieuw referendum[^7]. Sindsdien zijn verdragen, besluiten en richtlijnen via ‘normale procedures’ doorgedrukt. De burger is gedegradeerd tot toeschouwer.

[^7]: Raad van State (2008), Advies over het Verdrag van Lissabon: https://www.raadvanstate.nl/@159121/publicatie-verdrag-van/

⸻

Slotbeschouwing: Tijd voor herijking

De overdracht van soevereiniteit is niet per definitie slecht. Internationale samenwerking is in veel opzichten wenselijk. Maar wanneer die overdracht plaatsvindt zonder transparantie, zonder democratische controle en zonder debat, dan raakt dat de kern van onze rechtsstaat.

De vraag is dan niet meer óf Nederland zijn soevereiniteit verliest — dat is al gebeurd. De vraag is: willen we dat blijven laten gebeuren? En: hoe herstellen we de balans tussen internationale verplichtingen en nationale democratische zeggenschap?

De urgentie is groot. Want wat heb je aan verkiezingen, als de werkelijke beslissingen elders worden genomen?