-Dr. Gert Jan Mulder- Nederland is een gesloten systeem — en de media zijn de poortwachters

In een open systeem zijn de spelregels transparant. Iedereen mag meedoen, toetreden, concurreren — of vrijwillig uitstappen. In een open systeem heerst vrije toegang tot markten, ideeën, podia en instituties. Innovatie bloeit, kritiek wordt serieus genomen, en vernieuwing krijgt de ruimte.

In een gesloten systeem zijn het de binnenspelers die bepalen wie er nog bij mag. De poorten worden bewaakt, de regels zijn impliciet, de benoemingen verlopen via netwerken. Nieuwkomers worden ofwel vermalen, ofwel geabsorbeerd – mits onschadelijk gemaakt.

Nederland is geen open systeem meer. Het is een systeem waarin toetreding wordt tegengewerkt, waarin kritische stemmen worden genegeerd, en waarin instituties functioneren als verdedigingswerken van het bestaande machtsevenwicht.

Een van de meest zichtbare kenmerken van dit gesloten systeem is het zogeheten banencarrousel. Universiteiten, ministeries, toezichthouders, rechtbanken, burgemeestersposten — allemaal bemenst door mensen uit hetzelfde netwerk. Veelal gelieerd aan D66, PvdA of VVD. Het lijkt soms alsof Nederland één grote sollicitatiecommissie is — en de vacatures worden niet opengesteld, maar doorgeschoven.

Paul Cliteur stelde eens de terechte vraag: hoe kan het dat al die bestuurslagen in Nederland bevolkt worden door exact dezelfde mensen, met dezelfde opvattingen? Het antwoord: omdat het systeem zichzelf selecteert. Wat niet past, wordt uitgesloten. Wat wel past, wordt beloond.

De publieke omroepen, gefinancierd met bijna 1 miljard euro belastinggeld per jaar, spelen in dit spel een cruciale rol. Ze zijn niet de bewakers van het publieke debat, maar de regisseurs van wie er aan tafel mag zitten.

Sommige personen worden “gemaakt”. Ze worden gelanceerd, opgepoetst, eindeloos geïnterviewd en overal neergezet als redelijke, bekwame, beloftevolle bestuurders. Denk aan Ollongren, Kaag, Jetten, Timmermans — allemaal producten van het systeem. Ze kregen zendtijd nog voor ze stemmen kregen. De boodschap werd zorgvuldig georkestreerd: dit zijn de leiders van morgen. “Volg hen.”

Andere figuren worden “gebroken”. Zoals Thierry Baudet, die ooit nog volop media-aandacht kreeg, tot hij zich keerde tegen de fundamenten van het systeem. Toen begon de uitsluiting. Geen uitnodigingen meer, geen serieuze interviews, alleen nog karikaturen en verdachtmakingen. Totale media-excommunicatie. Wat resteert is een gordonsanitair: het stilzwijgende isolement van wie niet buigt.

Een treffend voorbeeld van hoe het systeem nieuwe toetreders belemmert, is Ongehoord Nederland. Deze omroep is nog geen twee jaar actief, maar wordt op alle fronten tegengewerkt. Eerst door het bestuur van de NPO zelf, daarna door eindeloze rapporten, waarschuwingen, sancties — en inmiddels ook via het Commissariaat voor de Media, dat met juridische middelen probeert de omroep onder druk te zetten.

En dan is daar nog de juridische repressie: want ook individuen worden aangepakt.

• Raisa Blommenstein, verslaggever van Ongehoord Nederland, is juridisch onderwerp van aandacht.

• Thierry Baudet, Pepijn van Houwelingen, Gideon van Meijeren — allen zijn ze in juridische procedures beland, ingeleid door het Openbaar Ministerie. Met veroordelingen tot gevolg, of met het doel hen politiek vleugellam te maken.

Toeval? Nauwelijks. Want het patroon is zichtbaar. Wie zich buiten het script begeeft, wordt niet weerlegd — maar gecriminaliseerd, genegeerd of vernietigd.

De prijs van dit alles?

• Een mediacultuur die niet informeert, maar bevestigt.

• Een politiek die niet vernieuwt, maar zichzelf reproduceert.

• Een rechtsstaat die niet beschermt, maar selectief optreedt.

• En een publiek debat waarin de burger niet langer wordt gehoord, maar slechts wordt heropgevoed.

We leven in een gesloten democratie, waarin de toegang tot macht, zendtijd en legitimiteit niet wordt bepaald door het volk, maar door het systeem zelf.

De enige weg vooruit is radicale openheid. Een mediawet die werkelijk pluriformiteit garandeert. Een transparant benoemingsbeleid. Een publieke omroep die niet als staatsomroep fungeert. En een rechtspraak die werkelijk onafhankelijk durft te zijn — ook van politieke sentimenten.

Openheid is niet makkelijk. Maar geslotenheid is dodelijk.