-Frits Bosch- Democratie, het roer moet om

Uit onderzoek van emeritus hoogleraar Mark Bovens (Universiteit Utrecht) blijkt dat we in een “diplomademocratie” leven. In Nederland hebben hoogopgeleiden de politieke macht. Wie geen stapels diploma’s heeft, komt niet aan de bak voor veel functies. Wat resteert, is praktisch werk met lagere verdiensten.

De politieke posities worden ingenomen door hoogopgeleiden. Zij hebben over belangrijke kwesties – klimaat, migratie, Europa, zorg, onderwijs, woningen – vaak totaal andere opvattingen dan praktisch geschoolden. De twee groepen leven in andere werelden: andere buurten, andere scholen, andere sportclubs.

Het gevolg: in de politiek komen de belangen van hoogopgeleiden wél op de agenda, en die van praktisch geschoolden niet. Terwijl tweederde van de Nederlanders praktisch is opgeleid, bestaat de Tweede Kamer voor maximaal 10% uit praktisch geschoolden. Hun stem weegt alleen mee als de hoogopgeleiden dat toestaan. Daarmee bepalen hoogopgeleiden de koers, en is het democratisch verval in hun handen gelegd.

Een duidelijk voorbeeld is immigratie. Steeds opnieuw geeft de bevolking aan dit te willen beperken. Steeds opnieuw wordt er niet geluisterd en niet gehandeld. Gevolg: Nederland loopt vast.

Filosoof Marit Nubé noemt het niet alleen een diplomademocratie, maar ook een “netwerkdemocratie”. Bestuursmacht zonder verdienste is het nieuwe normaal. Nederland en Brussel worden geleid door een zelfgenoegzame klasse die elkaar omhoog trekt in een draaideur van baantjes en beloningen.

Expertise en integriteit tellen nauwelijks mee. Wat telt, is het juiste paspoort tot de club: partijkleur, netwerk en loyaliteit. Terwijl burgers ploeteren met stijgende lasten en krimpende vrijheden, schuiven dezelfde gezichten door naar steeds hogere posities. In dit incestueuze netwerk worden functies, podia en invloed voortdurend rondgepompt onder dezelfde namen.

De kiezer bepaalt niet meer – het clubje bepaalt. Wie eenmaal binnen is, hoeft nooit meer bang te zijn om erbuiten te vallen. Want falen wordt niet afgestraft, maar beloond. Altijd weer ondersteund door de gevestigde media.

“Diplomademocratie” en “netwerkdemocratie”: het huidige systeem verliest zijn legitimiteit. De vraag is: hoe komen we hier uit?

Democratie betekent letterlijk ‘volksheerschappij’, een bestuursvorm waarin het volk de macht heeft. Zwitserland is daarin een schoolvoorbeeld. Dat land kent een directe democratie, met nadruk op politieke decentralisatie.

De Zwitsers zijn tevreden met dit systeem – en terecht.

In Nederland hebben we ooit halfhartig met referenda gestoeid, maar nooit serieus gekozen voor directe democratie. Hoogste tijd om dat wél te doen. Alleen door burgers daadwerkelijk de politieke route te laten bepalen, kunnen we onze democratie overeind houden.