De Big Apple als een 'big shithouse'

In de jaren vijftig van de vorige eeuw trok de jonge fotograaf William Klein een half jaar lang door New York, de stad waar hij in 1928 het levenslicht zag. Tijdens zijn tocht maakte hij foto's. Heel veel foto's. Maar het waren niet de gelikte romantische plaatjes van de Big Apple die toen in de mode waren en die veel Amerikanen het liefst zagen; in plaats van 'the american dream' gaf Klein zijn landgenoten een lesje in realisme en legde New York bloot als de harde kapitalistische wereldstad die het was - en natuurlijk nog steeds is. Dat kostte hem weinig moeite; de fotograaf had niks met het het positieve, haast jubelende beeld dat vaak geschetst werd van New York. Zoals hij zelf zei: "For me, New York was like a big shithouse." En dat zou hij genadeloos vastleggen op de gevoelige plaat.                                                                                     

Denk nu niet dat dat betekende dat hij alleen de zelfkant van de maatschappij opzocht en slechts zwervers, werklozen en andere losers fotografeerde. Klein ging niet bewust op zoek naar armoede. Hij keek naar het gewone alledaagse bestaan van de gemiddelde New Yorker zoals hij nog nooit eerder had gedaan en maakte foto's die voor die tijd nogal onconventioneel waren: vol beweging, soms onscherp of korrelig en vanuit onverwachte hoeken geschoten. Tevens experimenteerde hij erop los in de doka bij het ontwikkelen van de negatieven en kon door middel van belichting of beweging weer net een andere draai geven aan een foto. Je zou het een soort photoshoppen avant-la-lettre kunnen noemen, maar het diende allemaal één doel: op artistieke doch indringende wijze de New Yorkers een zelfbeeld voorhouden dat ze niet zo prettig vonden om te zien. Met name de onbedwingbare drang tot consumeren kwam pijnlijk naar voren.

De foto's verschenen in 1956 in het boek Life is Good & Good For You In New York - Trance Witness Revels. (En ja, die titel moet u met een korreltje zout nemen). De opschudding die de publicatie -zowel qua vorm als qua inhoud- teweeg bracht was enorm, iets waar de moderne mens zich nu misschien over kan verbazen. In fotografiemuseum Foam, dat momenteel helemaal in het teken staat van het werk van William Klein, val je bij binnenkomst meteen met je neus in de boter en waan je je even in het New York van de jaren vijftig. Persoonlijk vond ik de foto's op het eerste gezicht uitermate boeiend, maar controversieel? Vandaag de dag heeft de gemiddelde bezoeker waarschijnlijk al talloze keren nog veel hardere en confronterendere beelden voorbij zien komen in de media en daarbij vergeleken vind ik de rauwe realiteit van de foto's van Klein reuze meevallen. Ik zie vooral een bedrijvig New Yorks straatbeeld waarin iedereen zijn ding doet.

Maar bij een tweede blik gaat je meer opvallen: de nogal aparte close-ups, de schijnbare achteloosheid van een shot, de New Yorkers die soms helemaal niet, maar soms ook wel in de camera kijken en dan een beetje lachen of juist een verstoorde blik hebben... Het draait niet alleen om wát we zien, maar ook -en misschien wel vooral- om hoe het in beeld is gebracht. Het verraadt allemaal de hand van de meester. En het blijft belangrijk om te onthouden dat dit in 1956 nog nooit vertoond was. Het boek over New York is dan ook de geschiedenis ingegaan als één van de meest invloedrijke fotoboeken ooit.

In de jaren die volgden heeft William Klein soortgelijke stadsportretten gemaakt van achtereenvolgens Rome, Moskou en Tokio. Ook die zijn te bewonderen in Foam. En misschien komt het door mijn Italiaanse afkomst, maar vooral de fotoserie van Rome vond ik heel treffend. Ontroerend haast. Ik zou kunnen zeggen dat alle clichés aan bod komen; van een gezin op een Vespa tot blije nonnen die de paus verwelkomen en van oude mannetjes bij een barbier tot jonge Italiaanse knullen die lol hebben op het strand, maar het is simpelweg la dolce vita zoals het zich presenteerde aan Klein. De rust die van deze foto's uitgaat staat in schril contrast met het gejaagde straatbeeld van New York.

Ook op het gebied van de modefotografie maakte Klein zich zeer verdienstelijk. Hij werkte een tijd voor de Amerikaanse Vogue, waar hij -dankzij artdirector Alexander Liberman- verantwoordelijk was voor baanbrekend werk. Vooral Kleins typische straatfotografie in combinatie met mode was vernieuwend; zo liet hij mannequins op straat poseren of gewoon door het drukke verkeer wandelen. In Foam hangen een paar fraaie voorbeelden. Ook kan de bezoeker nog genieten van het meer abstractere werk van Klein -waar ik zelf niet zo'n fan van ben- en van zijn meest recente werk, dat de fotograaf (nog steeds actief!) deze zomer heeft geschoten in Brooklyn. Tevens wordt er een selectie getoond van de films en documentaires die William Klein maakte, want ook daar hield dit multitalent zich mee bezig. Kortom, een unieke overzichtstentoonstelling die eer doet aan de carrière van een spraakmakende fotograaf en cineast. Geschikt voor liefhebbers, maar ook voor een eerste kennismaking.

De tentoonstelling is nog tot en met 12 maart te zien in Foam te Amsterdam. Kijk hier voor meer informatie.