Onderzoek onthult teleurstellende staat van het algoritmeregister: gebrek aan transparantie bij de overheid

Het doel van het register is om overheidsinstellingen, zoals gemeentes en ministeries, te verplichten openbaar te maken hoe zij gebruikmaken van (semi-)geautomatiseerde besluitvorming. Deze stap is met name relevant vanwege de toeslagenaffaire, waarbij het gebruik van een algoritme voor risicoanalyse van toeslagaanvragen resulteerde in discriminatie op basis van dubbele nationaliteit. Bij de lancering van het register in december 2022 waren er slechts 109 algoritmes vermeld op de website. Deze informatie werd geleverd door instellingen die de gegevens eerder al online beschikbaar hadden gesteld. Een half jaar later is dit aantal gestegen naar 123, maar het invullen van het register blijft vooralsnog vrijwillig.

In het coalitieakkoord is afgesproken dat algoritmes wettelijk moeten worden gecontroleerd op discriminatie en willekeur. Staatssecretaris Alexandra van Huffelen, die verantwoordelijk is voor deze kwestie, benadrukte: "Transparantie met betrekking tot algoritmes en hun toepassing is een belangrijke voorwaarde voor het waarborgen van deze controles. Het algoritmeregister kan een belangrijke rol spelen bij het verbeteren van de toegankelijkheid en het begrip van algoritmes en hun uitkomsten."

Om te bepalen of een algoritme discrimineert is het noodzakelijk om te weten op welke criteria burgers worden geselecteerd. Dergelijke gevoelige gegevens worden niet vrijgegeven uit angst voor misbruik door fraudeurs. Het algoritmeregister voldoet momenteel niet aan de verwachtingen van transparantie en toegankelijkheid. Om daadwerkelijke controle op algoritmes en bescherming tegen discriminatie te waarborgen, is het van cruciaal belang dat overheidsinstellingen verplicht worden om het register in te vullen en de benodigde informatie op een begrijpelijke manier beschikbaar te stellen aan het publiek.