De brutaalste rooftocht aller tijden: hoe de banken de crash planden

Dit stuk is een vertaling van een artikel dat eerder op de Deutsche Wirtschafts Nachrichten verscheen.

Dinsdag zullen de Europese ministers van Financiën de volgende stappen zetten naar een bankenunie. Daarmee wordt de weg vrijgemaakt voor de grootste zelfvernietiging van het mondiale financiële systeem. De grote internationale banken zullen gigantisch van de crash profiteren. De spaarders en belastingbetalers zullen alles moeten betalen. Het onvoorstelbare is nog dat de verregaande financiële onteigening volledig legaal zal verlopen. Iedereen heeft het over de crash. Velen praten er al lang over. Maar zal het werkelijk zover komen?

Jazeker. Maar het zal heel anders verlopen dan de meesten denken. Want achter de crash zit een plan. En dat is, zoals de documentairemaker David Malone in een ‘must read‘ uitgebreid uitgelegd heeft, het ‘plan B’ van de grote internationale banken – vooral de banken die een machtige investeringsafdeling hebben. Malone gaat ervan uit dat er voor de banken te veel op het spel staat; het is geen pokeren. Wie sterft, blijft over? Het plan is geen samenzwering. Het plan is een soort productontwikkeling van de banken.

Het internationale monetaire systeem heeft zich de afgelopen decennia tot een speelgeldsysteem ontwikkeld: geld is niet meer afhankelijk van zijn werkelijke waarde. De waarde van geld wordt bepaald door papieren, waarop staat dat het geld is. ‘Faust‘ van Goethe, graag door Jens Weidmann geciteerd, zou zich in zijn handen hebben gewreven: geld leidt tot meer geld. De werkelijke waarde is niet het goud waarmee dit vroeger, ten tijde van de gouden standaard, door de centrale banken werd bepaald. De werkelijke waarde van het internationale financiële systeem is de verhouding tussen schuldeisers en schuldenaren: geld wordt pas iets waard wanneer het door vele handen gaat. Aan elke transactie is immers geld verbonden – in de vorm van rente. Vroeger werden gedekte leningen toegekend. Iedere huiseigenaar weet dat: in het kadaster staat de bank vermeld. Zíj is de feitelijke eigenaar van het huis.

Tijdens de Amerikaanse ‘Subprime‘-crisis hebben de banken de eerste ‘test run’ gestart: zoveel mogelijk mensen, die het zich eigenlijk niet konden veroorloven, werd wijsgemaakt dat zij een eigen huis moesten bezitten. De grondleggers voor het systeem waren president Bill Clinton en de chef van de Federal Reserve (Fed), Alan Greenspan. Daarna hebben de banken de verschillende leningen zodanig ‘verpakt’, dat niemand meer wist wie van de schuldenaars eigenlijk in staat was om zijn schuld af te betalen. Deze bundelingen werden derivaten genoemd. Warren Buffett noemde derivaten ‘financiële massavernietigingswapens‘. Omdat zij zich tot gigantische bedragen ontwikkelden. Met elke overdracht werden immers opnieuw rente en kosten in rekening gebracht. Wanneer een bank deze bundelingen wil kopen, heeft zij veel geld nodig: in vroegere tijden wendde zij zich daartoe tot andere banken. Dit gebeurt door middel van zogenaamde ‘repo’s‘ (‘repurchase agreements’), oftewel terugkoopovereenkomsten. Deze functioneren als volgt (Bron: Wikipedia):

Sinds de hoogtijdagen van de Amerikaanse handel in onroerend goed zijn de repo’s het levenselixer voor de banken: de ene ontvangt snel geld voor speculatieve transacties, de andere incasseert de rente. Dit ging goed totdat sommige marktdeelnemers zeiden: “Wij vertrouwen de andere bank niet meer. Wij willen ons geld terug.” Dat hadden de banken echter niet. Komt het verzoek om geldteruggave onverwacht of zijn er geen andere kredieten, dan komt de schuldhebbende bank in de problemen: óf zij heeft genoeg eigen vermogen, óf zij gaat failliet. En dat is ook gebeurd: Bear Stearns en Lehman Brothers zijn door dergelijke repo’s failliet gegaan. Toeval? Pech? Waarom Lehman?

Het wordt steeds duidelijker dat de faillissementen geen toeval waren.  Zij waren een ‘test run’. Toen Bear Stearns ineenstortte, was JP Morgan Chase de overwinnaar. Wat Lehman betreft, profiteerde het Britse Barclays, het Japanse Nomura en Goldman Sachs. Het patroon wordt duidelijk: met het idee van derivaten en repo’s hebben de banken het basisprincipe van geld zonder onderpand tot perfectie gemaakt – een automatische machine. De machine is op het principe van debiteur/crediteur gebaseerd. De ene neemt, de andere geeft. Het is een vicieuze cirkel. Daardoor zetten de banken niet alleen het aan hen toevertrouwde geld op het spel. Zij spelen vooral tegen elkaar. Dat moet men zich praktisch voorstellen: in elke branche bestaat concurrentie. Maar de topspelers willen helemaal geen concurrentie. Zij willen de kleinere spelers uit de weg ruimen om vervolgens in een kartel de markt te domineren. Dit spel wordt binnen elke markt gespeeld. Het is doorgaans een harde strijd – vaak ten koste van de kleine en nieuwe spelers. De banken hebben van concurrentie een spel gemaakt, dat beslist over leven en dood. Hier geldt: live and let die.

Een hard spel: een genadeloze haaienjacht. Elke beet kan dodelijk zijn. Maar zowel bij haaien als bij banken geldt: altijd overwint de grotere. Malone omschrijft het spel als volgt: “Een machine die uiteindelijk tot de brutaalste rooftocht aller tijden leidt.” (Armageddon Looting Machine). Want pas ná de ondergang van Lehman werd het voor de overlevende haaien écht interessant. Zij beseften dat het spel werkt. En zij beseften dat het praktisch zonder risico’s kan worden gespeeld: uiteindelijk kwam de belastingbetaler op de proppen, die met zijn belastinggeld de overwinnende haaien van eerste hulp voorzag. Zij hadden immers enkele beetwonden opgelopen. ‘Too big to fail‘: de grote haai mag niet sterven. Want Goldman stuurde zijn beste man naar het ministerie van Financiën: Hank Paulson werd de bankenredder van de staat. Hij beloofde de politici: “Jullie krijgen je geld terug – met winst.” De enige voorwaarde: het spel moet doorgaan. Wij moeten kunnen doorgaan met derivaten en repo’s. Dan kunnen wij zoveel geld opstrijken dat jullie geen schade zullen lijden. Een aanbod waar de politici in Washington geen nee tegen konden zeggen. Want zij konden de belastingbetaler uitleggen: “Ook jullie krijgen je geld terug. Laat ons nu maar ons gang gaan.” Wat derivaten en repo’s zijn, begrijpt toch geen mens. Dus dat hoeft niet verboden te worden.

Maar de banken hadden een duivels plan dat niemand kon zien. Zij dwongen de politici de derivaten door de staat te laten garanderen. De derivaten werden door meerdere wetten tot zogenaamde ‘veilige haven’ (‘safe haven’) verklaard. Hiervoor werd het faillissementsrecht voor banken veranderd. ‘Safe haven’ betekent in deze context: als een bank middels derivaten in het bezit is van waardepapieren, kan zij deze in het geval van het faillissement van een schuldenaar behouden. De wet is niets anders dan een volledig legale onteigening. Het onschatbare voordeel van deze regeling: de schuldeisende bank krijgt een voorkeursbehandeling. Hoewel een dergelijke voorkeur ten tijde van het klassieke faillissementsrecht onmogelijk was, wordt dat in het geval van de derivaten juist de norm: de klanten van de bank, de belastingdienst en de normale aandeelhouders verliezen hun geld.

De deal: derivaten worden aan beleggers met relatief lage rente verkocht onder het motto: ‘veilige investering, lage rente‘. Omdat de rente door de centrale banken naar nul werd gebracht, werden de beleggers regelrecht in de derivaten gedreven. Voor de haaien geldt: wie derivaten heeft, wint. Hij confisqueert het eigendom van zijn schuldenaar en kan het – wat nergens anders mogelijk is – direct weer verkopen. Het spel kan doorgaan. Na het faillissement van Lehman leek het – ondanks de toezeggingen van de banken om alle reddingsgelden terug te betalen – niet verstandig om de belastingbetaler om meer geld te vragen. Daarom lieten de haaien hun volgende testballontje op. Ditmaal betrof het MF Global.

In tegenstelling tot Bear Stearns en Lehman, die beide investeringsbanken waren, was MF Global een bank die ook geld van klanten beheerde. Het verschil tussen een investeringsbank en een retailbank is: de investeringsbank gokt alleen met het geld van andere banken en van ondernemingen of grote investeerders. Een retailbank kan gokken met het geld van de gewone beleggers. En precies dát deed Jon Corzine, de baas van MF Global. Hij was een haai onder de haaien en deed niets anders dan de andere haaien. Maar onverwacht sloegen de grote haaien weer toe. MF Global meldde ‘liquiditeitsproblemen’: de andere banken hadden hem de benodigde repo-kredieten geweigerd. Het spel was gespeeld.

Maar de belangrijkste vraag was: waar was het geld heengegaan? Jon Corzine zei na het faillissement niet te weten waar de miljarden waren gebleven. En dat was niet eens gelogen. Want zijn investeerders werden onverwacht onteigend: via de ‘save haven’-regeling waren de derivaten bij andere banken aanbeland. Zij waren nu hún eigendom. Volledig legaal.  us-$ 1,2 miljard was verdwenen. Het geld is tot op heden niet meer boven water gekomen. Us-dollar 1,2 miljard is weg – en niemand wordt daarvoor aansprakelijk gesteld? Óf er is sprake van een ‘onzuivere kwestie’ óf alles is volgens de wet verlopen. Dankzij ‘save haven’ is alles formeel volgens de wet verlopen.

Het is niet te bewijzen, maar de branche vermoedt: het geld is in de vorm van derivaten naar JP Morgan gegaan. De beleggers werden volledig legaal onteigend. Us-dollar 1,2 miljard is weg en komt ook nooit meer terug. MF Global werd door de grote haaien doodgebeten. Reeds na Lehman, maar nog veel meer na MF Global, verkeerden de kleine haaien in angst. Zij wilden het verdomde repo-spel verlaten. Technisch gezien omschrijft de Goldman-investeringsbankier Mario Draghi, inmiddels topman van de Europese Centrale Bank (ECB), dat als volgt: “Wij hebben vastgesteld dat de interbancaire markt niet functioneert. De banken lenen elkaar geen geld meer.”

Draghi klaagt gedurende zijn persconferenties regelmatig dat de banken ook de ‘reële economie’ niets meer lenen. Dat is deel van het systeem: de reële economie is de banken volledig om het even. Zij hebben hun geld nodig voor het grote spel met de derivaten. Na de Häuser-crisis waren de banken ongelooflijk creatief in het vinden van nieuwe derivaten: studentenleningen, goud, grondstoffen, levensmiddelen en ondernemingen (zogenaamde ‘Asset Backed Securities‘, een specialiteit van ECB-bestuurslid Jörg Asmussen) werden in het leven geroepen, die vervolgens via de grote Armageddon-machine van schulden en kredieten blijven circuleren – steeds met winst.

Het geld komt niet in de echte wereld terecht, waardoor er ook geen sprake is van inflatie. De ECB noemt dat steeds een groot succes. Geen wonder: het geld mag het gesloten circuit niet verlaten. Het falen van de interbancaire markt zorgde ervoor dat de centrale banken zich ermee gingen bemoeien: zij namen de financiering over voor de haaien met hun ontblote tanden. Met de val van MF Global werden allereerst de werkelijke beleggers onteigend. Met het gelddrukken van de ECB en alle andere centrale banken werden nu de belastingbetalers erbij betrokken: zij moesten leveren wat de markt niet meer had. De Fed kocht maandelijks Amerikaanse staatsobligaties op ter waarde van 85 miljard dollar. Het ESM omvat 700 miljard euro aan Europees belastinggeld. De banken kochten staatsobligaties en hielden zich gedeisd toen de Europese schuldencrisis uit de hand dreigde te lopen. De financiële haaien bijten niet in de handen die hen voeden.

Met de derivaten waren de banken vanwege de voorkeursbehandeling voor schuldeisers veilig: wanneer een concurrent in het zand bijt, gaan zijn tegenstanders met een flinke winst naar huis. Ook de EU had, zoals de Amsterdamse hoogleraar in de rechten Perotti schrijft, in het derivatenpoker het nakijken: door twee stiekem aangenomen EU-richtlijnen hebben de derivatenbezitters vandaag de dag ook in Europa een voorkeursbehandeling wanneer een bank failliet gaat. Daarom kon de volgende fase van het experiment van de brutaalste rooftocht aller tijden van start gaan: op Cyprus kwam er een verplichte heffing op niet-gedekte deposito’s (bail-in). De EU kondigde iets later de structurele onteigening van retailklanten en ongedekte spaarders evenals obligatiebezitters aan.

De derivateneigenaars worden niet getroffen: zij genieten een supervoorkeursbehandeling en zullen altijd winnen. Om het publiek nochtans wijs te maken dat alle partijen van de financiële crisis van 2008 geleerd zouden hebben, trok de EU nu – enigszins vertraagd ten opzichte van de VS – voor het twijfelende en terecht toenemend onrustige publiek een gigantisch rookgordijn op: zij voerde de bankenregelgeving in. Advocate en criticus betreffende de financiële markt Ellen Brown licht op haar zeer aan te bevelen blog toe waarom de bankenregelgeving een van de geraffineerdste misleidingen van de beleggers en belastingbetalers is. De derivatenhandel werd in het geheim naar een parallel universum verplaatst: de schaduwbanken. Volgens Reuters naar schatting goed voor een markt van 60 biljoen dollar. De haaien in deze zijn precies dezelfde banken die zich bij daglicht met geveinsde pijn laten reguleren. Zij voeren hun laatste strijd echter in het schaduwbanksysteem: via hedgefondsen, private equity-firma’s en andere creatieve constructies die de risico’s dienen te verdoezelen en de officiële balansen van de reguliere banken er perfect uit te laten zien.

Dit alles gebeurt met de uitdrukkelijke instemming van de machtigste bank ter wereld: de Bank for International Settlements (BIS). De adjunct-directeur-generaal van de BIS, Hervé Hannoun, heeft de banken officieel zijn zegen gegeven. Als de ministers van Financiën van de eurozone dinsdag met veel bombarie zullen verkondigen dat de bankenunie op de juiste weg verkeert, betekent dat in werkelijkheid: de eindstrijd van de haaien om Europa is begonnen. Banken zullen failliet gaan, zorgvuldig begeleid door zogenaamde ‘stresstests‘ van de officiële banken. De crash, die daaruit zal voortvloeien, zal gefaseerd verlopen: steeds naar het voorbeeld van Bear Stearns, Lehman of Dexia, de Belgisch-Franse bank die – enkele maanden nadat zij van het Europese Bankentoezicht in een ‘stresstest’ de beste beoordeling had gekregen – net als de Amerikaanse instellingen via dezelfde repo-handel ten val kwam.

Het meest opmerkelijke aan dit proces is dat degenen die uiteindelijk geheel onteigend worden, daar nog niets van weten: het zullen de belastingbetalers, aandeelhouders, spaarders en retailklanten zijn. Want zij zullen door elk faillissement worden verrast. Zodra zij het doorhebben en naar de geldautomaat of het bankloket willen gaan, zal het geld, zoals bij MF Global, reeds verdwenen zijn. Zelfs de bankdirecteuren zullen de spaarders niet kunnen vertellen waar hun spaargeld is gebleven. Een zinloze bank-run. Het geld zal inmiddels – volledig legaal – eigendom van de derivatenhouders zijn, die het als onderpand en verder gebruik zullen houden. Men kan daar bezwaar tegen maken, zoals HSBC in het geval van MF Global heeft gedaan. Maar dat haalt niets uit: bij onteigeningen geldt de historische ervaring dat degene die het geld werkelijk heeft, zich in een onvergelijkbaar betere positie verkeert dan degene aan wie het geld eigenlijk toebehoort.

Omdat tijdens een faillissement in het derivatencasino vrolijk verder wordt gespeeld, zullen de hulpeloze belastingbetalers, spaarders en aandeelhouders niet te weten komen waar hun geld is gebleven. Het is alweer eigendom van anderen. Wanneer dat allemaal zal gebeuren? Niemand weet het. Maar Malone schrijft:

“Het plan B van de banken is niet alleen een plan om de kwetsbare banken in zwakke landen leeg te roven. Het is ook een plan om de eigen landen te bestelen. Deze rooftocht hoeft geen maanden, zelfs geen dagen te duren. Het kan binnen enkele uren, zelfs binnen enkele minuten gebeurd zijn.”

De posities zijn ingenomen. De wet is duidelijk: geen enkele bankier zal schuldig zijn. Wat nu nog ontbreekt is de crash zelf, die de banken nodig hebben om een concurrent ten val te brengen. Vermoedelijk zal er geen sprake zijn van één grote crash die alles vernietigt, maar eerder meerdere kleinere crashes. De media hebben het er niet over. Wie in Duitsland kent MF Global überhaupt? Voor elke crash zal er echter een ‘trigger’ zijn, die – schijnbaar toevallig – zal aangeven dat de haaien kunnen toehappen. Vroeger werd dat de zwarte zwaan genoemd. Ditmaal komt hij op commando. Hij kan zich in Peking bevinden, of in Washington. Hij kan een grote zwaan zijn, of meerdere kleine in de komende jaren? Wanneer valt welke bank om? Welke instelling is, in het kader van de consolidatie, wanneer aan de beurt? Wanneer happen de grote haaien de volgende keer toe? Het grote toehappen zal vele verliezers maken. Er zullen enkele gigantische overwinnaars zijn. De posities zijn ingenomen.

Live and let die.

Klik hier voor een overzicht van mijn columns en volg mij hier op Twitter.