Duitse inlichtingendienst verklaart grootste partij AfD tot extremistisch

De AfD doet mee aan verkiezingen, is vertegenwoordigd in de Bondsdag, en heeft in diverse deelstaten zetels in de parlementen. Bovendien pleit de partij voor referenda, directe democratie en nationale soevereiniteit — standpunten die in veel andere landen als volstrekt legitiem en democratisch worden beschouwd.

Desondanks komt de Duitse veiligheidsdienst nu met de kwalificatie dat de partij een “gevaar voor de democratie” zou vormen. Volgens het agentschap zou de partij “structureel de mensenrechten ondermijnen” en een bedreiging vormen voor de “vrije democratische basisorde”.

De motivatie achter deze stap lijkt vooral inhoudelijk van aard: de AfD is fel tegen massa-immigratie, pleit voor een streng migratiebeleid, en stelt vraagtekens bij de koers van de EU. Zulke standpunten worden in steeds bredere lagen van de bevolking gedeeld, maar botsen met het officiële Duitse beleid.

In eerdere jaren was het criterium voor het “democratisch zijn” van een partij vooral procedureel: of men zich aan het spel van verkiezingen en grondwet hield. Dat doet de AfD. Maar met deze stap lijkt de definitie te verschuiven naar: je bent alleen democratisch als je bepaalde opvattingen niet hebt.

De stap van de Verfassungsschutz betekent concreet dat de Duitse staat nu de partij en haar structuren mag bespioneren, interne communicatie mag afluisteren en extra toezicht mag houden op medewerkers en volksvertegenwoordigers.

Voorstanders van de maatregel zeggen dat dit nodig is om “de democratie te beschermen”. Maar critici, waaronder juristen en media-analisten, wijzen op het gevaar van overheidsingrijpen in het vrije politieke debat. Wanneer de grootste oppositiepartij van het land als “extremistisch” wordt aangemerkt, rijst de vraag wie er eigenlijk gevaarlijk is: de partij of de staat die haar probeert te neutraliseren?

De kwestie in Duitsland zet mogelijk ook elders in Europa de toon. Steeds vaker worden oppositiepartijen op basis van hun opvattingen — in plaats van hun gedrag — in diskrediet gebracht. Ook in Nederland worden partijen als PVV, FVD en JA21 regelmatig weggezet als “onwenselijk” of “antidemocratisch”, ondanks hun deelname aan het parlementaire systeem.

In plaats van het debat met deze partijen aan te gaan, wordt er vaker gekozen voor uitsluiting, mediaframing en nu dus zelfs staatsclassificatie.

De komende weken zal moeten blijken wat de politieke impact is van deze beslissing. Binnen de AfD spreekt men van een “politiek gemotiveerde aanval”, en verwacht men dat de stap van de veiligheidsdienst eerder tot meer steun zal leiden dan tot minder. De partij scoorde onlangs in sommige peilingen meer dan 20 procent en is vooral in het oosten van Duitsland bijzonder populair.

Of de officiële classificatie als “extremistisch” het vertrouwen van de kiezer aantast, valt te bezien. Het risico is aanwezig dat de overheid precies het tegenovergestelde bereikt van wat ze beoogt: verdere polarisatie en versterking van het anti-establishmentgevoel bij miljoenen kiezers.

Bij DDS blijven we deze zaak op de voet volgen. Want of je het nu eens bent met de AfD of niet: de vrijheid om politiek anders te denken mag nooit door de staat worden ingeperkt.