Hoe de media de kans op een Nederlandse Breivik verkleinen

De Nederlandse media mogen dan wel te links zijn, maar ze zouden een ideologisch ingesteld iemand als Anders Breivik wel een plaats in de maatschappij gunnen.

Lone wolves zijn als fenomeen bekend en zullen nooit verdwijnen. In de regel mensen die maatschappelijk teleurgesteld zijn, al dan niet vanwege of leidend tot een psychische aandoening. Anders Behring Breivik kunnen we daar niet zomaar onder scharen, omdat hij zeer ideologisch gemotiveerd was. Ik heb door zijn 1515 pagina's tellende manifest gebladerd en kwam naast de te verwachten vage complottheorieën ook doordachte en in goed Engels geformuleerde maatschappijkritiek tegen, veelal gejat van grote en vooralsnog onomstreden conservatieve denkers.

Het profiel van de dader heeft mij de afgelopen nachten uit mijn slaap gehouden. Dat het mogelijk zou zijn dat een Scandinavische zoon van diplomaten een dergelijke gruwelijke daad zou begaan, had ik niet voor mogelijk gehouden. Ondanks zijn ideologische motivatie is er slechts één dader en dat is Anders Behring Breivik zelf. De ideologen die hij aanhaalt hebben zich fel van hem gedistantieerd, de één was nog geschokter dan de ander. Ideologisch valt zijn daad dan ook niet uit te leggen, ondanks dat mensen als Bas Heijne en onze eigen Dirk-Jan van Baar dat lijken te suggereren.

Het is onmogelijk om het deze weken niet over de islam te hebben. Niet per se omdat Breivik er zo zijn mond van vol had, maar omdat iedereen vrijdag in eerste instantie dacht aan Al-Qaida en vergelding voor de Noorse aanwezigheid in Irak. Nu doen alsof dat niet door je hoofd spookte, is ronduit hypocriet. Zelfs het NOS Journaal had een uitgebreide analyse van waarom Al-Qaida de Noren zou moeten hebben.

Welnu, als we de islam als motivatie voor terreur vergelijken met islam-kritiek, dan valt mij één gigantisch punt van verschil op. De islam is een dubbelzinnig geformuleerde, religieus gemotiveerde ideologie die door veel moslims wordt uitgelegd als een aansporing tot geweld. De andere moslims houden vol dat dat een misverstand is en dat wil ik graag aannemen. Maar op school leerde ik: als er zoveel ontvangers zijn die ruis op de lijn horen, dan is er bij de zender iets mis.

In het geval van de islam-kritische ideologen is er een overzichtelijkere situatie: in de tweede plaats omdat de teksten van islamcritici weinig aanleiding geven tot geweldssympathieën. Je ziet weleens iets voorbij komen over een "strijd tegen de islam", maar als twee regels verderop terrorisme sterk afgekeurd wordt, dan ben je lichtelijk wappie als je de tekst als een aansporing tot geweld opvat. Daar komt bij dat de ideologen voor het merendeel nog gewoon in leven zijn en misverstanden dus kunnen rechtzetten op het moment dat ze plaats vinden. Is Breivik dan gewoon gek?

Om tot deze daad te komen, heb je sowieso ergens kortsluiting in je hoofd. Maar Breivik is geen achterblijver in de vaart der volkeren, om het zo te zeggen. En dat baart mij zeer veel zorgen. We kunnen hem niet in een sociaal-economisch frame rammen en moeten dus meer uit de kast halen om zijn onbegrijpelijke daad nog enigszins begrijpelijk te maken.

Een zaak die ik zeker niet zou bagatelliseren, is de staat van het integratie- en immigratiedebat in Noorwegen. Ik heb in de afgelopen dagen mensen horen beweren dat de Noorse Arbeiderspartij "best heel kritisch is op integratie". Om u uit uw droom te verlossen: dat is je reinste kolder. In Noorwegen is er nauwelijks plaats voor kritiek op immigratie of integratie. Media en politiek zijn het er ronduit over eens dat de problemen daaromtrent verwaarloosbaar zijn (of sociaal-economisch verklaarbaar, eigenlijk een nog veel verdrietiger argument). Waar Breivik in Nederland met zijn taalbeheersing en achtergrond prima in staat zou zijn opiniepagina's te bereiken, moet hij het in Noorwegen doen met de positie van sociale outcast. Niet zozeer omdat hij niet meekomt met de rest, maar omdat hij een afwijkende mening heeft.

Job Cohen wil het na de moordpartij van Breivik hebben over de toon van het Nederlandse immigratiedebat. Ik vind het veel te vroeg om in Nederland consequenties te verbinden aan de daad van een man die sociologisch gezien zeer waarschijnlijk zijn gelijke niet kent. Waar ik wel eens en temeer van overtuigd ben, is dat het - soms grove - Nederlandse publieke debat meer rust in de samenleving brengt dan het chique Noorse debat, waarin de anti-immigratiepartij zonder meer wordt weggezet als een stelletje lunatics en de Arbeiderspartij mag doorgaan voor "best heel kritisch op integratie".

Het integratiedebat moet gevoerd worden met de mensen die daar echt aan willen deelnemen. Outcasts fabriceren kunnen we alsnog doen, daarvoor moet de grens alleen niet liggen bij een licht afwijkende mening maar bij xenofobie, geweld en racisme - zowel ter rechter als ter linker zijde. In Nederland zou Anders Behring Breivik een plaats hebben gehad, mits hij zijn ziekelijke opvattingen over "rassenvermenging" en geweld zou laten varen.

Voor mij is het een geruststelling dat we er hier in Nederland wél in woorden kunnen uitkomen. Desalniettemin kan ik niet anders zeggen dan dat ik Anders Behring Breivik niets minder toewens dan een langzame, zeer pijnlijke dood om vervolgens weg te rotten in de hel. Voor de 75, mogelijk 85, slachtoffers. Voor hun nabestaanden. Maar zeker ook een beetje voor het kapotmaken van een zinnig debat over integratie- en immigratiedebat.