Kees le Pair: De toekomst achter ons

Kees le Pair (1936) studeerde natuurkunde in Leiden. Na een korte loopbaan als onderzoeker bestuurde hij gedurende de rest van zijn werkzame leven natuurkundig en technisch onderzoek in Nederland, onder meer als oprichter en eerste directeur van Technologiestichting STW (Stichting voor de Technische Wetenschappen).

Stilstaan op de snelweg, weken wachttijd in het ziekenhuis, falende magistraten in de rechtszaal, blunderende bankiers die onze spaarcenten verkwanselen, onderwijzers voor de klas die slechter rekenen dan hun eigen leerlingen. In 'De toekomst achter ons' hekelt Kees le Pair deze en andere maatschappelijke ellende. Met de nodige ironie en humor kruipt hij in de rol van mopperende betweter. Maar zijn kritische analyse van de hedendaagse maatschappij houdt wel degelijk een serieuze waarschuwing in: onze bestuurders laten zich steeds vaker leiden door meningen en geloof, terwijl toch feiten en cijfers de basis voor hun handelen zouden moeten zijn.

Nuchtere bèta-mentaliteit is op zijn retour geraakt. Kees le Pair beschouwt deze als het kenmerk van de Verlichting. Maar thans domineert de alfa-mentaliteit, die hij associeert met de Verduistering (obscurantisme).

Business schools zijn de grootste plaag die de 20ste eeuw heeft voortgebracht is een van de 'one-liners' waarmee hij zijn analyse van funeste processen met een fijne grimlach samenvat. Ook de huidige moeilijkheden met de euro passen in zijn plaatje. De laatste keer dat we deel uitmaakten van een verenigd Europa hebben we tachtig jaar moeten vechten om er uit te komen.

‘De toekomst achter ons. Verduistering of de paradox van de vermenselijking’ gaat over maatschappelijke kwalen en hun gemeenschappelijke oorsprong. Het is geschreven door een pijprokende grijsbaard van vijfenzeventig, zoals Kees le Pair zichzelf noemt, die het spotten met de ernst van anderen niet heeft verleerd. Het is daarom voor een lezer hopelijk grinniken en helaas ook huilen tegelijk. Zich ergeren aan de schrijver of aan de geschetste wantoestanden mag ook.

Onder de Paradox van de Vermenselijking verstaat hij de innerlijke tegenstelling tussen de op zich welkome groeiende aandacht voor het wel en wee van de mensen en de nare zelfs 'onmenselijke' consequenties van het toenemende gewicht dat menselijke gevoelens en meningen krijgen ten opzichte van harde kennis. De 'Verduistering' is een trend weg van verificatie en toetsing in de richting van wat mensen vinden, geloven, afspreken. Wij bewandelen nu het pad van de 'Verlichting' in tegenovergestelde richting en zijn aan het verduisteren. De toekomst ligt achter ons.

Het boek heeft deels een autobiografisch en anekdotisch karakter. De auteur beschrijft zijn loopbaan en de uiteenlopende zaken, waarbij hij op een of andere manier was betrokken, zoals de rehabilitatie van Gallileo Galilei door het Vaticaan, de oprichting van ASML, de 'affaire' Lucia de Berk (die onschuldig bleek te zijn, maar door een een magistrale blunder van onze rechtspraak wegens gebrek aan bèta-kennis voor vele jaren achter de tralies belandde).

Daarnaast biedt het boek een veelkleurig palet aan interessante observaties, analyses, beschrijvingen en overpeinzingen over zeer diverse thema's, waaronder aandelen, loterijen, evolutie, de rol van deskundigen in rechtszaken, roken, hormese, drugs, klimaatverandering ('Kyoto is zonder meer flauwekul'), energie, de onzichtbare techneut, straatverlichting, radar, gezondheidszorg, mobiliteit, transport, verkeer, de tanende invloed van de techniek, onderwijs en wetenschap, opkomst van de managers ten koste van de professionals, regelgeving enz. enz.

Een van de grappigste passages is die van zijn bezoek aan de Paus en marge van de jaarvergadering van de Raad van de Europese Natuurkundige Vereniging in Rome in de jaren tachtig. Het Vaticaan had namelijk besloten dat het zo onderhand tijd werd om Galileo Galilei te rehabiliteren en wilde de groep daarover raadplegen. Toen de groep door Johannes Paulus werd ontvangen en Zijne Heiligheid naderde om kennis te maken, merkte Kees le Pair dat een Italiaanse collega van hem, die vlak bij hem stond, plotseling ineenzeeg. Hij dacht dat zijn buurman onwel was geworden en begon aan hem te sjorren om hem weer overeind te krijgen, ondertussen hulp van zijn collega's inroepend. Het bleek dat de betrokkene was gaan knielen om de zegelring van de Paus te kussen. De Paus en andere prelaten konden er hartelijk om lachen en de Paus zei dat hij vermoedde dat Le Pair niet Rooms-Katholiek was – een juiste observatie.

Vervolgens springt de auteur over op de schoonmaakactie van de Amsterdams wallen onder leiding van wethouder Asscher – alweer zo'n actie waarvan de onbedoelde schadelijke neveneffecten de oorspronkelijke goede bedoelingen waarschijnlijk teniet zullen doen.

De hoofdstukken over klimaat en energie zijn top! Ik pik daar één passage uit.

In de tijd van het ter perse gaan van dit boek verscheen 'De staat van het klimaat' van Marcel Crok. Een schitterend en boeiend relaas van de klimaatcontroverse. Ik raad eenieder die overweegt zijn stem bij een volgende verkiezing op opwarmingsgelovigen uit te brengen, eerst dat maar eens te lezen. De stemomslag die daarvan het gevolg zou zijn, levert meer bezuinigingen op dan de bezuinigingen van het kabinet-Rutte.

Ook schrijft Kees Le Pair (natuurkundige) over de huidige kredietcrisis. Als econoom kreeg ik daarbij een beschaamd gevoel. Bij weinige van mijn vakgenoten ben ik zo'n trefzekere analyse tegengekomen.

'De toekomst achter ons' leest als een trein. Het zit vol rake observaties. Het is het werk van een spirituele, originele en onafhankelijke denker, die wars is van kuddegeest en groepsdenken, met een rijke en vruchtbare loopbaan achter zich, waarover hij smakelijk en boeiend weet te vertellen.

Warm aanbevolen dus!

Het boek is onder meer hier verkrijgbaar.

Voor mijn eerdere DDS-bijdragen, zie:

http://www.dagelijksestandaard.nl/author/hans-labohm/track