Le Pen en de rechtse Verelendung

De redenen waarom Nicolas Sarkozy afgelopen zondag niet is herverkozen, zijn velerlei, maar de verdeeldheid in het rechtse kamp is de hoofdoorzaak. François Hollande won niet dankzij een golf van nieuwe linkse energie of een verlangen naar een socialistische omwenteling, wat je in 1981 bij de overwinning van François Mitterrand nog kon zeggen, maar puur vanwege de afkeer van Sarkozy. Die afkeer verdient nadere analyse, want vergeleken met Jacques Chirac was Sarko helemaal niet zo'n slechte president. Je kunt ook niet zeggen dat hij elitair was of onbekend was met 'de taal van de straat'. Integendeel, Sarkozy was een ervaren politieke straatvechter en hem werd door links - dat met Hollande zijn meest burgerlijke gezicht heeft opgezet - verweten dat hij zijn oren veel te veel liet hangen naar het Front National. Om die reden kreeg Sarkozy geen steun van de andere centrumrechtse kandidaat, François Bayrou, die verklaarde op Hollande te stemmen. Marine Le Pen, die in de eerste ronde achttien procent van de stemmen haalde, liet Sarkozy ook vallen en stemde blanco. Het is de vraag of Sarkozy blij had kunnen zijn wanneer Le Pen openlijk zijn zijde had gekozen (ik denk van niet), dus je kunt niet zondermeer zeggen dat de blanco stem van Le Pen de doorslag gaf. De meeste FN-stemmers zullen in de tweede ronde alsnog voor Sarko hebben gestemd, maar het was niet echt de bedoeling van Le Pen dat Sarko zou worden herkozen. Een overwinning voor de socialist Hollande was voor het Front strategisch gezien interessanter. Waarom?

Met Hollande aan de macht kan het Front National opponeren tegen de favoriete linkse vijand. Of die nu werkelijk links is, doet er niet veel toe. Als Hollande een echte linkse koers gaat varen, zullen de beurzen daar slecht op reageren en treedt onvermijdelijk een economische Verelendung in. En als hij van een linkse koers afziet, en samen met Angela Merkel een beleidsrichting kiest die de beurzen behaagt en de euro kan stutten, wat het meest waarschijnlijk is, breekt Hollande de beloften aan zijn kiezers en gebeurt wat Marine Le Pen nu al heeft voorspeld. Alle zittende politici zijn één pot nat en zuchten allemaal onder het Europese juk.  Dit gezelschap biedt geen oplossing voor de problemen van Frankrijk, daarvoor moet je bij het 'gerevitaliseerde' Front National zijn, dat straks bij ontstentenis van Sarkozy de grootste partij binnen het rechterkamp hoopt te zijn en dan onmogelijk nog kan worden gepasseerd.

Of die vlieger opgaat, moet worden afgewacht. Het oude Front onder vader Jean-Marie Le Pen zou zo'n rol niet kunnen spelen. Die partij ademt te veel naar xenofobie en antisemitisme, dat in Frankrijk traditioneel sterk was en ook een rol speelde bij de collaboratie met Hitler-Duitsland tijdens het Vichy-bewind. Dat ruikt naar nederlaag en nationale schande, en blijft een ingewikkelde erfenis, zeker voor een rechts-nationalistische partij, omdat Frankrijk juist toen in een slaafse verhouding tegenover de Duitse almacht kwam te staan. In de jaren dertig waren er Franse nationalen die liever Hitler hadden dan Leon Blum (de leider van het toenmalige linkse Volksfront dat in 1936 aan het bewind kwam). Geen prettige erfenis. Maar door zich te verzetten tegen Europa en tegen de euro, kan het 'gemoderniseerde' Front juist laten zien dat zij niet aan de leiband van Duitsland loopt. Er is weinig fantasie voor nodig om in de afkeer van Brussel en de euro een reusachtig electoraal potentieel te zien, een potentieel dat bovendien niet kan worden aangeboord door de gevestigde partijen van links en rechts die zich allemaal aan Europa hebben overgeleverd. Alleen extreem-links is een concurrent, maar Frankrijk blijft een land van boeren en middenstanders, niet van revolutionaire proletariërs die bovendien hun tijd allang gehad hebben en - waar het de opstandige moslimjongeren in de banlieus betreft - de burgerij juist angst inboezemen.

Om van deze strategie een succes te maken, moet het Front National wel salonfähig worden. Daartoe moet het worden 'gemoderniseerd' en moet er afstand worden genomen van de meest rabiate standpunten onder vader Le Pen. Nieuw is dat niet, onder Bruno Mégret en zijn vrouw Catherine (die in 1997 burgemeester werd van Vitrolles, een voorstad van Marseille) zijn zulke pogingen al eens gedaan. En ook in Italië, geboorteland van het fascisme, hebben de neofascisten zich respectabel weten te maken onder een nieuwe leider Gianfranco Fini, die jarenlang deel uitmaakte van de regeringen van Silvio Berlusconi, en netter was dan il caveliere zelf (en zeker ook netter dan Umberto Bossi van de Lega Nord). Maar in Italië waren de gemoderniseerde neofascisten, die eigenlijk helemaal geen fascisten meer waren maar technocraten, junior partner binnen een door Berlusconi beheerst rechterkamp. In Frankrijk lijkt het Front National nu op rechts de grootste te willen worden, waarbij Marine Le Pen zich 'moderner' opstelt dan haar vader. De oude baas gaat daarin mee, waar hij van het 'moderne' echtpaar Mégret in zijn glorietijd niet veel moest hebben.

Italië, waar de gevestigde politiek al begin jaren negentig instortte, laat zien dat het wel kan, zo'n 'gemoderniseerde' neofascistische partij. Maar de Italianen bleven altijd pro-Europees, dat was er juist zo 'modern' aan. En zij voerden geen Verelendungs-strategie, maar gedroegen zich als 'de betere bestuurders' die als goede nationalisten Zuid-Italië en Noord-Italië verenigd wisten te houden. Bij het Front National, dat zijn bolwerken in Zuid-Frankrijk heeft, maar ook in het noorden en oosten van het land, ligt dat complexer. Bovendien gaat een anti-Europese koers rechtstreeks tegen de geopolitieke belangen van La Grande Nation in. Maar ook Marine Le Pen denkt munt te kunnen slaan uit de puinhopen van de bestaande politiek. Een beetje zoals de PVV bij ons. Alleen was Geert Wilders bij ons eerst salonfähig (als VVD-lid was hij een keurige jongen), mocht hij later zelfs een rechtse minderheidsregering gedogen, om nu door zelf weg te lopen alsnog aan de rand van de gevestigde politiek te belanden.

Wat het rechts-populisme betreft, bewegen Nederland en Frankrijk zich in omgekeerde richting - wat Europees politiek gezien betekent dat Geert Wilders en Marine Le Pen dichter bij elkaar komen te staan. Nederland en Frankrijk zijn doorgaans elkaars spiegelbeeld, maar trekken soms ook gelijk op. Het is de echo van het 'nee' tegen de Europese Grondwet van 2005. Zo gezien gaat Nederland steeds meer op een Zuid-Europees land lijken, inclusief het rechts-populisme dat daarbij hoort.