Onderzoek: inlichtingendiensten 'dicht op huid journalistiek'

AMSTERDAM (ANP) - Inlichtingendiensten, en dan de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) voorop, zitten "dicht op de huid van de journalistiek in Nederland". Dat gaat zelfs zover dat sommige contacten tussen journalisten en diensten in strijd zijn met de ethische beroepscode van de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ). Dit blijkt uit het onderzoek Monitor Journalistiek en Inlichtingendiensten, een initiatief van onderzoeksjournalisten Stella Braam en Huub Jaspers, gesteund door de NVJ en gefinancierd door Stichting Muckraker.

Het onderzoek bestond uit een enquête die werd verspreid op vijf bijeenkomsten voor onderzoeksjournalisten en die door 145 journalisten werd ingevuld. Deze vragenlijst was niet opgezet als wetenschappelijke enquête, maar "als een poging om vanuit het werkveld inzicht te krijgen in de problematiek", aldus de initiatiefnemers over de onderzoeksopzet. Daarnaast werden dertig achtergrondgesprekken gevoerd, open-bronnenonderzoek gedaan en een analyse gemaakt van AIVD-inzagedossiers van journalisten.

Een van de uitkomsten is dat 70 procent van de ondervraagde journalisten denkt dat inlichtingendiensten min of meer verweven zijn met de journalistiek en dat problematisch vindt. Dertien van de 145 journalisten (9 procent) zegt benaderd te zijn door inlichtingendiensten of de politie met het verzoek informatie te delen. "De meesten weigeren dit. Enkelen gaan hier op in, in de hoop zelf informatie te krijgen", aldus de onderzoekers.

Ruim 9 procent van de deelnemers aan de enquête zegt aanwijzingen te hebben dat ze in de gaten zijn gehouden door de AIVD, MIVD of politie.

Een van de aanleidingen voor het onderzoek waren publicaties over Braam, die decennialang werd gevolgd door de AIVD en voorganger BVD. Een andere was een artikel uit 2022 van Joep Dohmen in NRC, waaruit zou blijken dat inlichtingendiensten AIVD en MIVD systematisch journalisten zouden ronselen als bron, informant of zelfs spion.

Nog een onderzoeksuitkomst is dat opleidingen journalistiek tekortschieten als het gaat om les in bronbescherming, veilig werken en het verminderen van risico's. Volgens bijna 90 procent van de ondervraagde journalisten schoten opleidingen bij hen tekort. Zo'n 62 procent zegt tips of training te willen krijgen. Door de tekortkoming kunnen journalisten een doelwit worden voor diensten die informatie willen, met gevolgen voor de bronbescherming, betrouwbaarheid, onafhankelijkheid en integriteit van de journalistiek, zo stellen de onderzoekers.

Van de ondervraagden wil 35 procent zijn of haar eventuele dossier bij inlichtingendiensten opvragen.