-Column Dr. Gert Jan Mulder- De stem van de schijn: hoe democratie werd vervangen door marketing en machtsspel

Opinie•10 jul , 8:00

“Als stemmen werkelijk iets zou veranderen, was het allang verboden.” — deze uitspraak, meestal toegeschreven aan anarchiste Emma Goldman, klinkt vandaag wranger dan ooit. Want stemmen ís niet verboden, het is geënsceneerd. De kiezer mag zich eens in de vier jaar even laten horen, in een stemhokje met gordijntje, waarna het establishment weer overgaat tot de orde van de dag. En die orde ligt niet in Den Haag. Die ligt in Brussel. En zelfs daar nauwelijks nog — nee, die ligt in de handen van één vrouw: Ursula von der Leyen, ongekozen, onaantastbaar, en ogenschijnlijk almachtig.

Ze noemen het de kloof. De kloof tussen burger en politiek. “Zorgwekkend groot geworden,” zeggen ze dan, die gladde beroepsleugenaars in maatpak. Politici van de oude stempel trekken dan hun bezorgde gezicht: We moeten het vertrouwen herstellen, de burger weer betrekken, de democratie versterken. Het is theater. Hypocrisie met driedubbele bodem. Want wie heeft die kloof gegraven? Wie heeft de macht bewust verplaatst naar ondoorzichtige EU-instellingen, agentschappen, taskforces, commissies en andere democratie-ontsierende monsters?

In werkelijkheid interesseert het de politiek geen zier of de kiezer nog meekomt. Zolang hij belasting betaalt, zijn bek houdt en braaf meedoet met de parade van verkiezingsaffiches en talkshowdebatjes. De echte beslissingen — over migratie, energie, klimaat, defensie, digitale identiteit — worden allang niet meer genomen door Tweede Kamerleden of ministers, maar door technocraten die niemand kent, laat staan gekozen heeft.

Von der Leyen is hét voorbeeld. Zij beslist dat de EU 800 miljard euro mag lenen op de kapitaalmarkt om militaire capaciteit op te bouwen[^1]. Zij beslist dat defensie-uitgaven naar 5% van het BBP moeten[^2]. Zij bepaalt dat schulden buiten de begroting worden gehouden, via zogenaamde ‘off-balance vehicles’. Geen parlement dat haar stopt. Geen burger die haar heeft gekozen. En toch schuiven de regeringsleiders als makke schapen achter haar aan.

En dan hebben we het nog niet eens over de ECB, waar Christine Lagarde — ook ongekozen — met een paar rentewijzigingen hele economieën op slot kan zetten. Of over het Europese Hof van Justitie, dat steeds vaker nationale wetten buiten werking stelt. En dat allemaal in naam van ‘Europese integratie’. In werkelijkheid: permanente ontkoppeling van de volkswil.

De marketing van macht

De laatste illusie die de kiezer wordt voorgehouden, is dat hij nog zélf mag kiezen wie er premier wordt. Maar ook dat is marketing. Pure beeldvorming, gestuurd door spin-doctors, campagnebureaus en mediaconsortia. Kijk naar hoe Sigrid Kaag uit het niets werd gelanceerd als “de nieuwe leider van Nederland” — een diplomate met nauwelijks binnenlandse ervaring, maar wel de juiste internationale netwerken. Zij móést premier worden. Toen dat mislukte, kwam Frans Timmermans uit Brussel overgevlogen, vergezeld van een leger PR-adviseurs en cameramensen. Ook hij móést premier worden, ongeacht zijn electorale aantrekkingskracht of inhoudelijke bagage. En nu is het weer het tragische geval Bontebal: een kleurloze CDA’er die met hulp van opiniebladen en NPO-redacties kunstmatig tot ‘geschikte kandidaat’ wordt opgeblazen.

De burgers mogen dan stemmen, maar ze kiezen niets. Er wordt voor hen gekozen. De poppetjes zijn allang geselecteerd in de achterkamers van partijbesturen, ministeries en internationale overlegorganen. De media fungeren daarbij als doorgeefluik en stemversterker. Tegelijkertijd worden kritische denkers zoals Thierry Baudet doelbewust geïsoleerd, verdraaid, uitgesloten van debatten en geframed tot karikatuur. Hetzelfde geldt voor andere buitenstaanders: Mona Keijzer, Joost Eerdmans, Annabel Nanninga. Onbruikbaar verklaard. Weggezet als radicaal, onbetrouwbaar, of erger.

En als het dan toch mis dreigt te gaan, wordt er een technocraat naar voren geschoven. Zoals Dick Schoof, jarenlang ambtenaar van de PvdA-stal, voormalig hoofd van de Binnenlandse Veiligheidsdienst — die ineens uit het niets wordt gepresenteerd als premier van een ‘rechts’ kabinet. Het is zó doorzichtig, dat het pijn doet. En toch spelen we het spel telkens weer mee.

De opkomst is het bewijs

Dat mensen afhaken, is niet vreemd. Gemeenteraadsverkiezingen halen nog geen 50% opkomst. Provinciale Staten net iets meer. Bij Europese verkiezingen moeten we blij zijn met 40%. En dan worden er miljoenen gespendeerd aan influencers, TikTokcampagnes en verkiezingskoffie. Het helpt niks. De burger voelt intuïtief dat zijn stem geen invloed meer heeft.

En zelfs als je op de ‘juiste’ partij stemt, bijvoorbeeld op een partij die een restrictiever migratiebeleid wil — denk aan de PVV met 37 zetels — dan nog blijkt het kabinetsbeleid een brij van compromissen en Brusselse beperkingen. Ja, we willen wel, maar het mag niet van Europa. Zo gaat het elke keer.

Nepoplossingen van technocraten en fantasten

Af en toe verschijnt er dan een nieuw idee. Zo kwam Max von Kreyfelt met een digitale partij die via online stemmingen direct zou doen wat de achterban wil. Iedereen mag dan via een app stemmen over elk voorstel. In theorie interessant. In praktijk: naïef. De meeste burgers hebben geen tijd of kennis om elke week over moties en wetswijzigingen te stemmen. Bovendien: wie beheert het platform? Wie formuleert de vraagstelling? Wie filtert de informatie?

Arno Wellens stelde de enige relevante vraag: waarom stemmen we eigenlijk nog? Als alle grote besluiten elders worden genomen, wat doen we dan nog in dat stemhokje behalve symbolisch onze eigen irrelevantie bevestigen?

De illusie van invloed

De democratie, zoals die ooit bedoeld was, bestaat niet meer. Wat rest is een façade. Verkiezingen zijn rituelen geworden, ontworpen om een legitimatie te geven aan beleid dat allang vastligt. Je mag kiezen wie het beleid uitvoert, niet welk beleid er gevoerd wordt.

Zoals George Carlin het cynisch samenvatte:

“They call it the American dream, because you have to be asleep to believe it.”

In Europa is het niet anders. Wie denkt dat hij via zijn stem nog invloed uitoefent op het immigratiebeleid, de energieprijzen of militaire uitgaven, leeft in een droom. Of liever: in een technocratische nachtmerrie.