-Column Dr. Gert Jan Mulder- NAVO: Schild of Speer? De vergeten agressieve kant van het Atlantisch bondgenootschap

Toen de Sovjet-Unie uiteenviel, werden er informele toezeggingen gedaan dat de NAVO zich niet oostwaarts zou uitbreiden. Toch werd die belofte al snel gebroken. Eén voor één sloten voormalige Oostbloklanden zich aan bij het bondgenootschap: Polen, Hongarije, Tsjechië, de Baltische staten, Roemenië, Bulgarije. Vervolgens kwam Oekraïne. Tijdens de NAVO-top in Boekarest in 2008 werd expliciet uitgesproken dat Oekraïne en Georgië toekomstig lid zouden worden. Voor Moskou was dat een duidelijke rode lijn. Die negeren was vragen om conflict.

Dit was geen vergissing. In zijn boek The Grand Chessboard uit 1997 beschreef Zbigniew Brzezinski de strategie van Amerikaanse dominantie over Eurazië. Oekraïne, zo stelde hij, was daarin cruciaal. Zonder Oekraïne zou Rusland nooit meer een imperiale grootmacht kunnen worden. De huidige NAVO-koers volgt zijn schaakbordvisie vrijwel letterlijk. [1]

In de daaropvolgende decennia greep de NAVO militair in ver buiten haar verdragsgebied. In 1999 bombardeerde zij Belgrado zonder toestemming van de VN-Veiligheidsraad. In 2011 hielp zij bij het afzetten van Khadaffi in Libië, met een totaal instortende staat als resultaat. In Afghanistan ondersteunde de NAVO twintig jaar lang een missie die eindigde in terugtrekking en de terugkeer van de Taliban. Dit waren geen verdedigende operaties, maar militaire interventies onder het mom van mensenrechten of stabiliteit.

Sinds 2014 behandelt de NAVO Oekraïne als een feitelijk lid: het land wordt bewapend, getraind en geïntegreerd in Westerse militaire structuren. De rol van de Verenigde Staten bij de Maidan-opstand is goed gedocumenteerd — met als bekendste voorbeeld het gelekte telefoongesprek van Victoria Nuland. [2] Oekraïne werd zo een schaakstuk in een grootmachtspel tussen Westen en Rusland.

Volgens econoom Jeffrey Sachs ligt de oorzaak van de oorlog niet bij Russische agressie, maar bij de systematische provocatie van Rusland door de NAVO. Hij veroordeelt de inval in Oekraïne niet, maar benadrukt dat zonder de NAVO-uitbreiding deze oorlog nooit was uitgebroken. [3]

Kritiek op de NAVO wordt vaak afgedaan als pro-Russisch. Maar echte neutraliteit vereist kritische afstand tot álle machtsblokken. In de Westerse media wordt de NAVO gepresenteerd als vredesbrenger, en Rusland als de enige agressor. Intussen blijft een publiek debat over wapenleveranties, economische sancties en eindeloze escalatie grotendeels uit. Waarom is diplomatie geen prioriteit? En wie profiteert van deze voortdurende oorlogseconomie?

In de omgeving van president Trump klinken stemmen die stellen dat de NAVO eerder olie op het vuur gooit dan vredespogingen onderneemt. De voormalige kolonel Douglas Macgregor betoogt dat als Trump eerder afstand had genomen van het Oekraïnebeleid, de VS nu meer onderhandelingsmacht zou hebben gehad. Anderen, zoals Alex Jones, stellen zelfs dat de NAVO via Oekraïense drones een aanslag op Poetin zou hebben geprobeerd te plegen. [4] Of dat waar is of niet, doet niet af aan het feit dat NAVO-lidstaten geavanceerde wapens en inlichtingen delen waarmee Rusland direct wordt getroffen. De grens tussen een proxy-oorlog en directe betrokkenheid wordt met de dag vager.

Sinds zijn aantreden als NAVO-secretaris-generaal in 2024 heeft Mark Rutte een alliantie geleid die ideologischer en agressiever is dan ooit. Onder zijn leiding is diplomatie vrijwel verdwenen. De NAVO blijft inzetten op uitbreiding, confrontatie en militarisering.

De aankomende NAVO-top in Den Haag is daar een schoolvoorbeeld van. Rutte is van plan president Zelensky formeel uit te nodigen — een signaal dat in Moskou zonder twijfel wordt opgevat als bevestiging dat Oekraïne in feite al NAVO-lid is. Voor president Trump, die sinds januari 2025 opnieuw in functie is, is dit een directe provocatie. Het ondermijnt het beleid van zijn regering, die de Amerikaanse rol in internationale conflicten wil herzien. Het is goed mogelijk dat de VS haar aanwezigheid bij de top minimaliseert of entirely afzegt — wat een groeiende kloof tussen Europa en Amerika zou onderstrepen.

Ondertussen speelt de Europese Unie een steeds agressievere rol in het conflict. In mei 2025 werd het zeventiende sanctiepakket tegen Rusland afgekondigd. De militaire steun aan Oekraïne neemt almaar toe. Duitsland kondigde deze week de levering aan van langeafstandsraketten. Europese leiders blijven herhalen dat zij Oekraïne zullen steunen “zolang als nodig”, zonder concrete doelen, zonder exitstrategie, en zonder reflectie op de gevolgen voor de Europese burgers.

Dit gaat allang niet meer over verdediging of solidariteit. De EU is een feitelijke medestrijder geworden — zij escaleert, belemmert vredesonderhandelingen, en kiest onvoorwaardelijk de kant van oorlog. Dit is een gevaarlijke koerswijziging ten opzichte van haar oorspronkelijke vredesmissie.

Dit artikel is geen verdediging van Poetin, noch van autoritaire regimes. Het is een pleidooi voor geopolitieke redelijkheid. De ongebreidelde NAVO-uitbreiding, de militarisering van de EU en het eenzijdige mediaverhaal hebben Europa in een zelfgecreëerde crisis gestort. Het is tijd om op te houden met doen alsof eeuwige oorlog tot vrede leidt. Echte vrede vraagt om moed, diplomatie — en bovenal: terughoudendheid.

Bronnen

[1] Zbigniew Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and Its Geostrategic Imperatives, Basic Books, 1997.

[2] The Guardian, “Ukraine crisis: Transcript of leaked Nuland-Pyatt call,” februari 2014.

[3] Jeffrey Sachs, interviews en publicaties op Project Syndicate en Dialogue Works (YouTube), 2022–2024.

[4] Alex Jones (InfoWars) en Douglas Macgregor, uitspraken en interviews uit 2024–2025.