-Dr. Gert Jan Mulder- De Utopie van GroenLinks-PvdA: Oude Idealen in een Nieuw Jasje

De centrale gedachte achter dit programma is die van de maakbare samenleving. Problemen – of het nu de woningnood, de klimaatcrisis of ongelijkheid betreft – zouden door sterke centrale sturing kunnen worden opgelost. De staat koopt grond op, schrijft voor hoe bedrijven hun stages verdelen, legt plafonds op aan migratie en verhoogt belastingen om herverdelingsprogramma’s te bekostigen[^1].

De burger krijgt in ruil voor zijn afgedwongen bijdrage een goedkopere treinreis en de belofte van betaalbare woningen. Maar wie het verleden kent, ziet dat dit een illusie is.

De afgelopen honderd jaar is de socialistisch-communistische blauwdruk vele malen toegepast. Overal waar de staat een overheersende rol kreeg, volgden dezelfde patronen: stagnatie, tekorten en verlies van vrijheid.

• Oostblok (1945–1989): De Sovjet-Unie en satellietstaten beloofden economische gelijkheid, maar leverden planmatige schaarste. Zoals Václav Havel later zei: “Het socialistische systeem maakte van de samenleving een gevangenis waarin men niet de muren ziet, maar wel de lucht die men inademt.”[^2]

• Joegoslavië: Onder Tito werd een schijnbaar soepel socialisme gevoerd, met zelfbestuur in bedrijven. Toch eindigde dit in economische chaos en hyperinflatie in de jaren ’80[^3].

• Venezuela: Het “Socialisme van de 21e eeuw” onder Hugo Chávez en Nicolás Maduro leidde tot de ineenstorting van de olie-economie, massale armoede en vluchtelingenstromen. “Het land met de grootste olievoorraden ter wereld kon zijn bevolking geen brood meer garanderen,” aldus The Economist[^4].

• Argentinië: Onder Peronistische regeringen werden telkens weer staatsuitgaven en subsidies opgeschroefd, gefinancierd door inflatie en schulden. Het resultaat: chronische crises, corruptie en kapitaalvlucht[^5].

• Cuba: De revolutie van 1959 bracht onderwijs en gezondheidszorg voor iedereen, maar tegen de prijs van armoede en repressie. Dissident Armando Valladares schreef: “In Cuba kreeg je gratis gezondheidszorg, maar je moest je ziel afstaan.”[^6]

• Nicaragua: De Sandinistische revolutie beloofde emancipatie, maar resulteerde in burgeroorlog, economische isolatie en autoritair bestuur. Vandaag is Daniel Ortega een dictator die elke oppositie de mond snoert[^7].

• Noord-Korea: Het meest extreme voorbeeld van totalitair socialisme. De bevolking leeft in armoede en angst, terwijl de elite zich baadt in privileges. George Orwell had het niet grimmiger kunnen verzinnen[^8].

De rode draad: telkens weer wordt de vrijheid van burgers ingeruild voor de belofte van gelijkheid – en telkens blijkt die belofte vals.

Als het programma van GroenLinks-PvdA in zijn huidige vorm zou worden uitgevoerd, zijn de gevolgen voorspelbaar:

• De woningmarkt zou instorten door de afschaffing van de hypotheekrenteaftrek[^9]. Miljoenen Nederlanders zien hun vermogen verdampen, met risico’s voor banken en pensioenfondsen.

• De arbeidsmarkt zou verstarren door hogere lasten op werkgevers en een centraal opgelegd minimumloon[^10]. Investeringen drogen op, werkgelegenheid komt onder druk.

• De staatskas wordt overbelast door miljardenuitgaven voor OV-tickets, woningbouwprojecten en klimaatsubsidies[^11]. Dat leidt óf tot torenhoge belastingen, óf tot snel oplopende tekorten.

• De samenleving ervaart meer dwang. Burgers moeten meer en mogen minder. Hun gedrag wordt gestuurd, hun keuzes beperkt, hun vrijheden ingeperkt.

Het wrange is dat GroenLinks-PvdA zich presenteert als modern en toekomstgericht, maar in feite grijpt terug op recepten uit de twintigste eeuw. Het idee dat de overheid geluk en gelijkheid kan garanderen is een dwaalspoor. Waar dit is geprobeerd, leidde het nooit tot bloei, maar altijd tot stagnatie en verlies van vrijheid.

Zoals de Tsjechische denker Milan Kundera schreef: “Het gevecht van de mens tegen macht is het gevecht van het geheugen tegen de vergetelheid.”[^12] Wie het verleden vergeet, herhaalt zijn fouten.

GroenLinks-PvdA biedt een visie die aantrekkelijk klinkt voor wie gelooft in de utopie van maakbaarheid. Maar de geschiedenis laat zien dat dit pad steevast leidt naar economische achteruitgang, bureaucratische chaos en verlies van persoonlijke vrijheid.

Het is geen nieuw perspectief, maar een herhaling van een oud experiment dat zijn failliet al te vaak heeft bewezen. Een samenleving waarin de staat alles regelt, blijkt uiteindelijk een samenleving waarin burgers niets meer te zeggen hebben.

[^1]: GroenLinks-PvdA, Conceptverkiezingsprogramma 2025, p. 45–67.

[^2]: Václav Havel, The Power of the Powerless (1978).

[^3]: Susan Woodward, Socialist Unemployment: The Political Economy of Yugoslavia 1945–1990 (Princeton University Press, 1995).

[^4]: The Economist, “Venezuela’s Tragedy” (2018).

[^5]: Gerchunoff, P. & Llach, L. El ciclo de la ilusión y el desencanto: Un siglo de políticas económicas argentinas (Buenos Aires, 2010).

[^6]: Armando Valladares, Against All Hope (1986).

[^7]: Amnesty International, Nicaragua: A State of Repression (2021).

[^8]: Andrei Lankov, The Real North Korea (Oxford University Press, 2013).

[^9]: NOS, “GroenLinks-PvdA wil hypotheekrenteaftrek afschaffen” (2025).

[^10]: EW Magazine, “Verkiezingsprogramma GroenLinks-PvdA” (augustus 2025).

[^11]: NOS, “OV-klimaatticket voor 59 euro” (2025).

[^12]: Milan Kundera, Het boek van de lach en de vergetelheid (1979).