-Frits Bosch- VVD, een deloyale partij, een pariapartij

De VVD gaat van rechts naar links en nu weer terug naar rechts. Kan de partij van enig opportunisme beticht worden? Waar staat de VVD eigenlijk voor? Hoe loyaal is deze partij?

De PVV schommelt in de eerste helft van 2024 in de peilingen rond 40 zetels. Het is een monsterscore. De VVD scoort in de peilingen 18 zetels nadat het in 2017 nog 33 zetels in de verkiezingen scoorde. Het is bijna een halvering. De VVD noemt zich een liberale partij. De vraag is of het liberalisme soortgelijke negatieve spiraal gaat meemaken als de sociaaldemocratie. Het premierschap van Mark Rutte heeft er blijkbaar voor gezorgd dat de VVD fors boven haar stand heeft geleefd gezien de plotselinge neergang na het vertrek van Rutte als politicus. Deze partij heeft zich ontpopt als een partij links van het midden. Dit was eerst het geval in paars met de PvdA en ten slotte onder Mark Rutte met D66, waar de desastreuze samenwerking met Sigrid Kaag. De VVD tuimelt omlaag en partijleider Dilan Yesilgöz redt wat er nog te redden valt. Eerst wilde ze enkel gedogen maar ze had geen andere keuze dan volledig aan te haken bij de PVV en zo deed ook NSC. De trend is naar rechts, niet alleen in ons land, maar in Europa. Dat betekent snel bijsturen en de VVD weer tot een rechtse partij maken zoals partijleiders Pieter Oud, Molly Geertsema en Edzo Toxopeus voor ogen hadden, maar ze verloren later van de linker vleugel van deze partij.

Liberalen streven naar een samenleving waarin burgers grote vrijheden genieten, zoals burgerrechten die de vrijheid van het individu beschermen tegen de macht van de staat en de kerk. Het liberalisme streeft naar een vrije markt en een bescheiden overheid. De vormgever was de Britse arts en econoom John Locke (1632-1704), filosoof van de vroege Verlichting. Deze stroming is niet dood en het ligt dichtbij conservatisme. Echter, Mark Rutte heeft het niet als zodanig ingevuld met een verdubbeling van het overheidsbeslag en ambtenaren, het niet beschermen van de vrije markt en het inzetten van Identiteitspolitiek en vrouwenquota, zoals door links werd gewenst. Het doet denken aan het CDA, hetgeen een partij is op christelijke grondslag zonder dat ‘christelijk’ te bekennen is in het beleid. De moraal hiervan is dat als men te veel gaat afdwalen van de eigen grondbeginselen, de neergang aanstaande is, hoewel soms vertraagd zichtbaar. Liberalisme is niet dood, maar de vraag is of de VVD ooit weer de grootste partij kan worden. Dat hangt vooral af van het presteren van Yesilgöz en haar partijgenoten in het nieuwe kabinet. Kan de partij weer een positieve bijdrage leveren aan ons land waardoor kiezers het weer wat gunstiger gaan waarderen? De bestaande coalitiepartijen houden elkaar stevig vast. Terugkijkend was Hans Wiegel over de jaren 1971-1982 het gezicht van het liberalisme en werd de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie een volkspartij. Ed Nijpels (1982-1986) werd te licht bevonden, ondanks zijn eeuwige pochet. Rudolf de Korte was slechts in 1986 partijleider. Joris Voorhoeve (1986-1990) was niet succesvol. Frits Bolkestein (1990-1998) zette immigratie op de agenda en de VVD werd de grootste partij. Onder Hans Dijkstal, Gerrit Zalm en Jozias van Aartsen zakte de VVD weer weg. Mark Rutte (2003-2023) werd de grote stemmentrekker.

We ontwaren bij de VVD een groot aantal opvallende politici, waarvan ik er slechts een drietal uitkies om kort te bespreken. Hans Wiegel (1941) was partijleider van de VVD van 1971 tot 1982 en was lijsttrekker voor de Tweede Kamerverkiezingen van 1977 en  1981. Hij was lid van de Tweede Kamer van 1967 tot 1977 en fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer van 1971 tot 1977 en minister van Binnenlandse Zaken en vice-premier in het kabinet Van Agt van 1977 tot 1981 en wederom fractievoorzitter in de Tweede Kamer van 1981 tot 1982. Wiegel was later commissaris van de Koningin van Friesland van 1982 tot 1994 en lid van de Eerste Kamer van 1995 tot 2000. ‘Hans Wiegel was de beste premier die Nederland noot gehad heeft’. Men kan hem van opportunisme beschuldigen, maar hij was politicus in een tijd dat het beleid links gericht was, althans zo zouden wij dat nu zo omschrijven, gezien onder andere het immigratiebeleid, waar hij zich niet tegen gekeerd heeft. 

VVD-politicus Frits Bolkestein (1933), die wiskunde, wijsbegeerte, Grieks, economie en rechten studeerde, werkte onder andere bij Shell  voordat hij terugkeerde naar Nederland en na de Tweede Kamerverkiezingen van 1977  in het parlement plaatsnam. Hij was staatsecretaris van Buitenlandse Handel (1982-1986) en korte tijd minister van Defensie (1988-1989). Hij was fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer en oppositieleider tijdens het derde kabinet Lubbers en bleef ook na het toetreden van de VVD tot het paarse kabinet Kok, de politiek leider. Bolkestein stelde thema's als multiculturalisme, immigratie en de Europese Unie  aan de orde. Van 1999 tot 2004 was Bolkestein Europees commissaris voor interne markt. Hij kwam met de Bolkensteinmaatregel voor het vereenvoudigen van betalingsverkeer binnen de eurozone en pleitte voor de opening van de Europese dienstenmarkt, de Bolkensteinrichting.  Hans Kamp werd in 1994 Tweede Kamerlid en runde tussen 2002 en 2017 vier ministeries, maar niet Immigratie en Integratie. Mark Rutte had hem telkens voor wat anders nodig. In 2002 was Gerrit Zalm partijleider. Pim Fortuyn dook in het gat en de moord op hem droeg bij aan de opkomst van de PVV. Kamp gold in woord als een hardliner op immigratie, maar liet de uitvoering aan anderen. Het immigratie- en integratievraagstuk heeft door de decennia een belangrijke rol gespeeld bij de VVD maar telkens werd het in woord beleden, maar niet feitelijk doen. Geen wonder dat dan een ander wel daadkracht toont, nota bene uit de VVD-stal afkomstig en opgeleid door Frits Bolkestein. “Geert  Wilders is een kortstondige komeet” zei Bolkestein in 2011. Was Bolkestein toen al aan het dementeren?

Rita Verdonk (1955) was lid van de Tweede Kamer voor de VVD en minister en sinds 2022 gemeenteraadslid in Den Haag. Ze werkte bij het ministerie van Justitie, de Dienst Justitiële Inrichtingen, Binnenlandse Veiligheidsdienst en accountantskantoren. In 2002 werd ze VVD lid en werd een jaar later namens die partij minister voor Vreemdelingenzaken en Integratie. Na een motie van afkeuring in 2006 werd haar portefeuille beperkt en was ze minister voor Integratie, Jeugdbescherming, Preventie en Reclassering. Verdonk deed in 2006 mee aan het VVD-lijsttrekkersreferendum, maar verloor van Mark Rutte. Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2006 stond ze op de tweede plaats en behaalde meer voorkeurstemmen dan Rutte. Onenigheid en rivaliteit tussen Verdonk en Rutte leidden er toe dat Verdonk in 2007 uit de fractie werd gezet. De geschiedenis van de VVD wordt gekenmerkt door opportunisme of ‘buigzaamheid’ zoals dat welwillend genoemd wordt. Als middenpartij schuiven VVD-politici aan ter linkerzijde om paars te formeren of ze gaan met religieus in zee om een religieus-liberale coalitie te formeren. Hans Wiegel formeerde met Dries van Agt, KVP, een kabinet, maar hij maakte later een buiging naar rechts, de LPF van Pim Fortuyn. Frits Bolkestein stelde thema's als multiculturalisme, immigratie en de Europese Unie  aan de orde, maar hij geldt in dat kader als iemand die A zei, maar niet B: hij mopperde maar wist zijn ideeën niet in concreet beleid te vatten. Voor Nederland was buitengewoon belangrijk dat Rita Verdonk het moest afleggen tegen Mark Rutte. Verdonk wilde een rechts beleid voeren met een drastische beperking van immigratie. Rutte noemde zich liberaal, maar opereerde links van het midden als kind van de Lange Mars door de Instituties. PvdA, D66, CDA of CHU, allen mogen wat (“geen actieve herinnering”) Rutte betreft aanschuiven, zolang hij maar op het pluche kan blijven zitten. De keuze van VVD-leden om voor Rutte te gaan kan achteraf een dwaling worden genoemd. Men liet zich door hem inpakken. Rutte had er geen bezwaar tegen om met D66 een kabinet te formeren, terwijl alle signalen op rood stonden. Rutte heeft op diverse vlakken een desastreus beleid gevoerd, zonder daarvoor de verantwoordelijkheid te willen dragen, zoals in de Toeslagenaffaire, de Groningeraffaire, de massa-immigratie en het verwaarlozen van ons leger. De sorry-cultuur van Mark Rutte. Voorts is nagelaten om eindelijk langer werken fiscaal aantrekkelijk te maken. In de periode Rutte nam de armoede en ongeletterdheid in Nederland toe, de kwaliteit van zorg en onderwijs duikelden en Nederland werd onder zijn bewind een narcostaat. Tijdens de periode Rutte is de concurrentiepositie van Nederland achteruitgegaan.

De VVD kent een linker en een rechtervleugel. Rutte wist beide kampen lang tevreden te stellen door beloftes te doen die later loos bleken. Rutte bruuskeerde Victor Orban van Hongarije - “Hongarije moet de EU verlaten als het zo doorgaat met de rechtsstaat” - maar hij was later Orban‘s ‘beste vriend’, althans om zijn NAVO baan te kunnen veiligstellen. Orban vergeleek Mark Rutte met Josef Stalin. Rutte beloofde na zijn actieve politieke loopbaan les te gaan geven. Niets was minder waar. Deze handige charmeur kreeg het voor elkaar om NAVO baas te worden, terwijl hij in dertien jaar premierschap het budget voor het Nederlandse leger nooit op de voor de NAVO vereiste 2% van het bnp zette. Hoe kan het zijn dat iemand die gezegd heeft geen visie te hebben (“voor visie moet je naar de opticien”) en nooit verantwoordelijkheid droeg voor zijn beleid, toch de hoogste baas van de NAVO kan worden, waar visie en verantwoordelijkheid juist met hoofdletters geschreven worden? Charme en charisma zijn blijkbaar doorslaggevend. NSB’er Josef Luns kon NAVO baas worden, dus waarom Rutte niet… Het premierschap Rutte heeft Nederland definitief ingrijpend veranderd, maar helaas niet ten goede. Nieuw Links was belangrijk voor de richting die Nederland opging, namelijk van bottom up naar top down, globalisme. De periode Rutte was daarvan de uitloper.

Hoe je het ook bekijkt: ons land steekt in een slechte vorm na het vertrek van Mark Rutte. De economische groei is laag, de arbeidsproductiviteit is laag, de armoede is hoog, de dealing van narcotica is hoog, de criminaliteit is te hoog, de polarisatie is toxisch, de arbeidsmarkt is krap, de verzorgingsstaat moet hervormd worden, het belastingstelsel moet hervormd worden, de infrastructuur is gammel, de woningmarkt is desastreus, allerlei sectoren gaan bar slecht, tribalisatie, de affaires en ga zo nog maar door. Dit zou toch voor een sociaaldemocratische partij toch alle kansen moeten bieden om daar inhoudelijk op in te spelen. Waarom gebeurt dat niet? Waarom horen we zo weinig inhoudelijks? Houd op met het inhakken op ‘radicaal’ rechts. Daar score je niet mee. Inhoud, constructief, dat willen we horen. Nederland kan zich niet langer permitteren een disfunctioneel sociaaldemocratische partij in haar midden te hebben. Er is echter ook een gunstige kant van de medaille zoals Nederland het deed tijdens de periode Rutte, hoewel niet allemaal op zijn conto is bij te schrijven. De economische groei nam met 20% toe, het aantal banen nam met 1,4 miljoen toe en de werkloosheid daalde naar 3,6%. De staatsschuld daalde naar 47%, de collectieve uitgaven daalden naar 44% van het bnp, de consumentenprijzen stegen met 37%, het beschikbaar inkomen steeg met 18%, de koopkracht van gepensioneerden daalde met 4%, de personen in armoede daalde naar 4,8% en de uitstoot van CO2 daalde met 31%. Hier past de waarschuwing dat de weg naar verlies geplaveid is met percentages.

De VVD heeft een linker en een rechtervleugel. Die kloof is groot. Bij de VVD leden heerst onvrede. De linkervleugel is door Mark Rutte bediend van 2010 tot 2023. Nu is de rechtervleugel aan de beurt en betwijfeld mag worden dat dit Dilan Yesilgöz’ vrijwillige keuze was om aan kabinet Schoof mee te doen, met zo’n fors PVV smaldeel. De kritiek die de leden hebben is dat het geluid van de partij enkel rechts klinkt in verkiezingstijd maar links is daarna. Het is de lijn Bolkestein-Wiegel versus de lijn Dijkstal-Nijpels-Rutte. De leden worden lijdzaam en welwillend aangehoord, maar de invloed op het beleid is marginaal. De belangen van ‘Den Haag’ prevaleren en de top drijft de eigen lijn door. Rutte wordt daardoor soms leugenaar genoemd. De kloof links-rechts die we landelijk ontwaren, is in miniatuur bij de VVD terug te zien. Het is een worsteling tussen twee visies waardoor het telkens - ook voor andere politieke partijen - afwachten is waar de loyaliteit van de VVD ligt: doen ze het wel of doen ze het niet.

Midden 2024 scoort de partij in de polls een schamele 17 zetels. Het vertrouwen in de partij is laag na het vertrek van Mark Rutte. Hij was een man zonder visie. Ook de VVD is zoekende. De meute wil naar rechts en de VVD doet mee. Maar daar hoort een nieuw liberaal bij. Hoe ziet dat eruit zonder dat men de partij van opportunisme kan beschuldigen? Niet kakelen, eieren leggen, zei Hans Wiegel. Daar is het de hoogste tijd voor.

Hans Wiegel