Breivik ontoerekeningsvatbaar, eeuwig zonde

We hebben er weer een enigma bij.

Het gaat me niet zozeer om de argumentatie van de psychiaters. Niet omdat ik lekker fact-free in het luchtledige wil kletsen, maar omdat ontoerekingsvatbaarheid een zwarte kant heeft. Joost schreef dat hij verwacht dat Breivik nu niet meer vrij komt, anders dan in Nederland met Volkert van der Graaf gebeurde. Ik weet niet of dat zo is, daarvoor ben ik niet vertrouwd genoeg met de (Noorse) wet. Wat ik wel weet, is dat Breivik nu officieel gek is verklaard - en dat was het laatste wat we nodig hadden.

Door van Breivik een totale en zonderlinge idioot te maken, hebben we onszelf ontslagen van de plicht na te denken over wat hem bezielde. Hij is door zijn gekte wezenlijk anders dan wij, hij is gek; wij zijn niet gek. De dader van zulke aanslagen promoveren tot onkenbaar mysterie, is kiezen voor domheid en zelfbescherming. Domheid omdat we niet willen weten; we zullen Breivik hooguit analyseren in medisch-psychologische termen. Deze termen kunnen onmogelijk recht doen aan het gedachtegoed waarvan Breivik zo doordesemd was. Door van Breivik een medisch-psychologisch object te maken, wordt zijn culturele identiteit hooguit in termen van gekte beschreven, als die al wordt beschreven. Dat levert geen wezenlijke kennis op over de culturele bodem waaruit Breivik voortkwam.

En dat is waar zelfbescherming om de hoek komt kijken; een groot gedeelte van Breiviks ideeën waren zo idioot nog niet. En voordat een of andere haatmiep weer walgelijke woorden de ether inslingert: het geweld en de blinde haat keurt iedereen af. Er zat echter ook een flinke scheut traditionalitistisch conservatisme in Breiviks denken; hoe moeten we dat duiden? Zijn we bang om onszelf in de ogen te kijken, om onze eigen politieke beginselen tegen het licht te houden? En wat moeten we überhaupt denken van een bourgeois jongeman die in honderden pagina's een nieuwe standaard voor eclecticisme zet? Wat zegt dat over zijn milieu? Wat zegt dat over onze tijd?

Deze en andere vragen hoeven we nu nooit serieus te beantwoorden. Breivik is gek, wij niet, einde verhaal.