Schurkenstaat Turkije (1): vrouwen

De meeste Europeanen kennen Turkije van de goedkope all in-vakanties van grote resorts aan de Turkse rivièra. De Turken daar zijn helemaal anders dan hier, hoor je wel eens zeggen. Veel moderner, minder islamitisch.

Weinig mensen weten dat die kuststeden nog geen honderd jaar geleden Grieks waren tot de Pontus-Grieken gedeporteerd werden in een bevolkingsruil met Griekenland vlak na de stichting (1921) van wat we nu ‘Turkije’ noemen. Kuststeden zijn altijd mondainer, en sowieso hadden deze steden een eeuwenlange niet-Turkse (want Griekse) en niet-islamitische (want christelijke) cultuur. De Turkse samenleving op zich is uiteraard helemaal anders.

Daarom deze drie invalshoeken over Turkse samenleving en staat: vrouwen, christenen, en jihad. Essentiële kenmerken van Turkije die belangrijk zijn voor een juiste beeldvorming van het land. In dit eerste deel wil ik het hebben over vrouwen.

Vrouwen
Een oudere oriëntalist verteld me ooit dat de beschaving van een land af te meten is aan het statuut van de vrouw en de hygiëne van het toilet. Een boutade natuurlijk, maar ook meer dan dat want antropologen definiëren ‘zieke samenlevingen’ (Robert Edgerton – Sick Societies) o.a. aan het gebrek van respect voor vrouwen, kinderen en ouderlingen. Toegepast op Turkije: in 2010 bevond het land zich nog onderaan aan de wereldranglijst met betrekking tot de gelijkheid van vrouwen en mannen: plaats 126 op 135 landen. Twee schrijnende problemen zijn de eremoorden, kinderhuwelijken en de er mee verweven ontvoeringen.

Eremoorden
Officieel waren er 1,091 eremoorden tussen 2000 en 2005, en in 2011 maakte het departement van Justitie bekend dat het aantal eremoorden met 1400 procent gestegen was. In realiteit zijn sommige cijfers hoger omdat sommige vrouwen worden gedwongen zich te zelfmoorden, wat bijvoorbeeld het hogere percentage vrouwelijke zelfmoorden verklaart in de Zuid-Oostelijke regio Batman. Samen met China is dit de enigste plaats in de wereld waar er meer vrouwen zelfmoord plegen dan mannen met een percentage viermaal hoger dan het landgemiddelde (2,4 tegen 9,9 op honderdduizend) en stijgend. Tevens worden veel gevallen door de politie niet gerapporteerd omdat traditionele opvattingen dit zien als een ‘familiezaak’.

Het gaat om meer dan enkele gestoorde families in geïsoleerde gebieden, maar om een structureel mentaliteitsprobleem: mannen die hun ex-lief of ex-vrouw neerschieten voor de ogen van hun kinderen, gewelddadige echtgenoten die uiteindelijk doden, (minderjarige) broers die verstoten echtgenotes of weggelopen zussen vermoorden. Dezelfde patronen van georganiseerde moord zie je steeds weerkeren in zowel Turkije als Turkse migranten in het Westen. Een Turkse columniste noemde dit ooit ‘de verborgen burgeroorlog’, niet tussen verschillende volkeren in één staat, maar van mannen tegen vrouwen.

Kindhuwelijken
Een studie van Haceteppe Universiteit in 2011 beweert dat veertig procent van de Turkse vrouwen tussen vijftien en negenenveertig uitgehuwelijkt en getrouwd waren voor hun achttiende. Meestal gaat het om mensen die op jonge leeftijd (gemiddeld 14-15 jaar, soms jonger) uitgehuwelijkt worden aan oudere mannen (‘Ik noemde hem papa’ was de kop van een reportage in een Turkse krant van een dertienjarig meisje met een man van zeventig). Eén op drie vrouwen uit kindhuwelijken pleegt zelfmoord, dertig procent heeft hun man nog nooit gezien voor het huwelijk, sommige mannen hebben kinderen ouder dan de bruid zelf, en meer dan één vrouw (alleen niet officieel). Uiteraard gaat dit soort huwelijken gepaard met seksueel misbruik (op zich is dit soort uithuwelijking al seksueel misbruik) en vormen van slavernij (extra meid in huis).

Ontvoeringen zijn een aanverwant verschijnsel waarbij mannen uit andere dorpen meisjes ontvoeren om later mee te trouwen. Indien ze immers een nacht verdwenen zijn is hun ‘eer’ beschadigd en moeten ze wel trouwen met hun kidnapper om het imago van de familie te redden. Gelijkaardige verschijnselen vinden plaats in Egypte (500 per jaar) en Pakistan (700 per jaar), alleen gaat het daar structureel om christelijke meisjes die door moslims ontvoerd worden, gedwongen bekeerd en getrouwd.

Tribale logica
Het is belangrijk om te zien wat de oorsprong en aard is van deze fenomenen. Het gaat niet om geïsoleerde voorvallen in de achtergestelde Koerdische en Anatolische regio’s maar om structurele problemen die in heel het land plaatsvinden. Het zijn kenmerken van tribale culturen wereldwijd die hun vrouwen gebruiken in een strenge strategie van (meestal endogame) uithuwelijking ter vergroting van de groep en het smeden van allianties. De islamitische doctrine die ontstaan is in een tribale Arabische stammencultuur legitimeert in haar religieuze rechtssysteem veel van deze gebruiken zoals eremoord en kindhuwelijken. We spreken dus over eeuwenoude elementen, zowel religieus als cultureel, die de psyche van ontelbare individuen beheersen.

Voorbeelden daarvan zie je letterlijk in alle sociale milieus. Toen de moderne Turkse buikdanseres Asena (Onur Cakmak) haar relatie met zanger Ibo (Ibrahim Tatlises) opzegde, werd zij door hem privé en in de pers openlijk bedreigd tot op een dag onbekenden haar in de enkel schoten. Hij verklaarde: ‘Zij kan de relatie niet beëindigen want ik sta dat niet toe. Ik laat me niet vernederen.’ Dit gedrag is niet anders dan een internalisering van traditioneel shariarecht, waarin geen echtscheiding bestaat, enkel het unilateraal verstotingsrecht van de man.

Wetten alleen kunnen niets wijzigen, enkel een andere socialisering of ingrijpende veranderingen als geloofsafval of bekering. Maar islamkritiek is onmogelijk onder het islamistische AKP-regime, en sociale structuren zijn moeilijk te veranderen in een ruraal land als Turkije. Onlangs vroeg ik aan een Belgisch geboren Turk of hij niet terugging naar Turkije (regio Kars) na goed geld te hebben verdiend. ‘Met geld ben je daar niets’, zei hij, ‘Enkel wie je kent, telt. Mensen leven daar in clans’. Zelfs terugkerende migranten kunnen daar zich daar enkel opnieuw inpassen, en niets veranderen.

Target 2023
Op het islamistische AKP-regime van Erdogan moeten vrouwen in ieder geval niet rekenen. Zijn verkiezingsmanifesto ‘Target 2023’ (2013) beloofde een nieuwe constitutie met meer democratie en vrijheden, en een economie die binnen tien jaar bij de wereldtop zou horen. Vier dagen na zijn verkiezingsoverwinning schafte hij het ‘Ministerie voor vrouwen en familie’ af, zodat er eigenlijk geen departement meer overblijft dat zich expliciet met het lot van vrouwen bezig houdt. In 2023 zal het lot van vrouwen in Turkije zeker niet verbeterd zijn.

Maar hoe kan het ook anders met een islampartij als de AKP. President Abdullah Gül was 29 en zijn vrouw 14 toen hij zich met haar verloofde en haar van school afhaalde. Juist 3 dagen na haar vijftiende verjaardag trouwden ze officieel. Bekend is ook de Anatolische AKP burgemeester wiens twee dochters tegelijk ontvoerd werden door kerels uit een nabijgelegen dorp. De dag erna werden ze gewoon uitgehuwelijkt aan de twee ontvoerders, er is geen politie aan te pas gekomen.

Katrien Spruyt is een Belgische arabiste/islamologe die de actualiteit van het nabije Oosten op de voet volgt.