Dichter Lucebert was in zijn jonge jaren een antisemiet en bewonderaar van Hitler
Brieven.
De bekende dichter Lucebert werkte in de jaren 40 in Duitsland, voor de nazi's. Bij leven beweerde hij altijd dat hij daartoe gedwongen was. Dat blijkt echter niet te kloppen. Uit een nieuwe biografie van de dichter (en kunstenaar), geschreven door de onvolprezen Wim Hazeu, blijkt dat Lucebert -- of eigenlijk: Bertus Swaanswijk -- een overtuigd nazi was tijdens de oorlog.
Toen hij 19 jaar oud was verliet Bertus/Lucebert op eigen initiatief zijn ouderlijk huis. Hij was zo beïnvloed door de Duitse propaganda dat hij besloot om op zijn manier de 'oorlogsinspanning' te steunen.
Hazeu kwam daarachter toen hij al klaar was met het schrijven van de biografie. Hij kreeg bericht van iemand die beweerde informatie te hebben over Lucebert die wellicht van belang was voor de biografie. Natuurlijk ging Hazeu daarop in. Het bleek om brieven te gaan -- brieven geschreven door Bertus/Lucebert zelf.
Uit die brieven bleek niet alleen dat hij vrijwillig naar Duitsland was gegaan, maar ook dat hij in 1943/1944 een fanatieke antisemiet en aanhanger van Hitler was.
Zo schreef Lucebert onder meer naar zijn 'vriendin' Tiny Koppijn, die zijn denkbeelden toen duidelijk deelde:
"De Joodse sjacherige zwetsaard heeft ons Nederduitsers erg, erg besmet, in plaats van een rustig kalm, langs stille grachten wandelende en in middags onbeschenen kamers peinzende stam, zijn we een klap en kletsvolkje, een grote troep machtjoden geworden en ook in plaats van dappere heldere idealisten en vechters gelijk met de joden laf en alleen beducht en belust op materiële goederen, niets geen ideaal, geen religie, geen hoop en verlangen."
En:
"Eerst wanneer alle Germaansche stammen verenigd zijn zal de Jood geen gelegenheid meer hebben bloed tegen gelijk bloed op te zetten."
Dan is dit er ook nog:
"De gehele Joodse leer der erfzonde en boetedoening is één grote groteske. Als vrouw heb jij, en als kunstenaar heb ik, de plicht de geest te verdiepen en ook daarnaast het lichaam te zuiveren."
Ook noemde hij Hitler "onze Führer."
Biograaf Hazeu legt uit dat pubers, wat Lucebert toen min of meer nog was, "gemakkelijk achter het verkeerde vaandel aanlopen. Lucebert had niemand iets slechts aangedaan, niemand ertoe aangezet hem op zijn weg naar Duitsland te volgen, niemand verraden of erger, hij had slechts geloofd in een eendrachtig groot Germaans rijk."
Tegelijkertijd geeft Hazeu toe dat de brieven ronduit schokkend waren -- waar je je natuurlijk iets bij kunt voorstellen. Dit soort teksten... je wordt er letterlijk misselijk van. Het is dan ook niet zo gek dat Hazeu op een gegeven moment letterlijk kotste toen hij de brieven las.
Na de oorlog -- of misschien nog net tijdens de oorlog -- begreep Lucebert volgens Hazeu dat het nazisme toch echt kwaadaardig was geweest. Hij brak dan ook meteen met het nazisme -- en in geen van zijn werken is ook maar een hint van antisemitisme te vinden.
En dat brengt ons natuurlijk bij de vraag: moeten we hem nu uit de vaderlandse dicht- en kunstgeschiedenis halen? Omdat hij in zijn tienerjaren/als jongvolwassene een nazi was?
Nou, vooropgesteld: de ideeën die hij verkondigt in zijn brieven zijn echt schokkend. Het is vuilnis. Iets anders kan ik er niet van maken. Hatelijk, boos, vergif. Dat dit nu naar buiten is gekomen is goed -- het geeft ons een beeld van hem en ook van Nederland tijdens en voor de Tweede Wereldoorlog. We doen immers net alsof 'wij' allemaal perfect waren, maar dat is flauwekul. Antisemitisme was overal aanwezig in die tijd, niet alleen in Duitsland maar ook in Nederland -- en dan zeker bij mensen die in cultureel opzicht veel op Duitsland leunden (een interessant historisch feitje is dat er toen twee stromingen waren in Nederland, één keek naar Frankrijk voor inspiratie, de andere naar Duitsland).
Alleen daarom al is het van belang dat hij niet verwijderd wordt...
Daar komt natuurlijk nog eens bij dat hij zich a) later van het nazisme afkeerde en er niets meer mee te maken wilde hebben en b) dat zijn poëzie gewoon echt van een ontzettend hoog kaliber was. Vroeger, heel vroeger, leerden we om teksten zélf te analyseren, zonder ons bezig te houden met de vraag wie de auteur was en wat hij of zij had meegemaakt. Dat de persoonlijke biografie van een kunstenaar/dichter een rol moet spelen in de interpretatie van diens werken is een relatief nieuw standpunt -- en één waar we het helemaal niet automatisch mee eens hoeven te zijn (ik ben dat bijvoorbeeld niet. Kunst is kunst is kunst).
Lucebert was als jongvolwassene een nazi. Een antisemiet. Een Hitler-fan. Dat is allemaal waar en dieptriest. Maar zijn poëzie en kunst moeten we beoordelen op basis van de eigen kwaliteit. En wat dat betreft blijft het punt dat hij -- zoals Remco Campert ook zei -- één van de beste dichters van de 20e eeuw was.
De biografie van Lucebert, geschreven door Hazeu, kan gekocht worden op Bol.com.
Ga verder met lezen
Dit vind je misschien ook leuk
Laat mensen jouw mening weten
Lees ook