De Puinhopen van Paars

Onder een links kabinet kun je verwachten dat de belastingen en/of de overheidsuitgaven verhoogd worden. Bij een rechts kabinet wordt er bezuinigd en/of lastenverlichting gegeven. De stand van de overheidsfinanciën bepaalt dan, als het goed is, of een kabinet aan beide kanten van de boekhoudstreep (uitgaven en inkomsten) zijn ideologie kan laten doorklinken. Bij een hoog financieringstekort zal een rechts kabinet toch vooral extra willen bezuinigen en de lastenverlichting op een laag pitje zetten. Een inmiddels klassiek voorbeeld waar dat helemaal fout ging was het kabinet van Dries van Agt en Hans Wiegel (1977-1981). Zij slaagden er niet in te bezuinigen, maar lieten de overheidsuitgaven met meer dan 5 procentpunten oplopen en daarmee het financieringstekort. Lubbers I-II (CDA-VVD, 1982-1989) , daarentegen, zat weer op het goede rechtse spoor en begon voorzichtig het mes te zetten in overtollig vet van de verzorgingsstaat. Het puinruimen waar Wiegel zo steeds op had gehamerd kon beginnen. Het puin was echter afkomstig van Wiegel c.s. zelf.

Maar we hebben nu geen links en geen rechts kabinet. We zitten in de Derde Paarse Episode (de eerste en tweede paarse episode, paars I en II, was gedurende de twee kabinetten Kok, 1994-2002) waarbij zowel links (PvdA) als rechts (VVD) in het kabinet vertegenwoordigd waren. Een ‘paars’ compromis moet iets voor links en iets voor rechts te bieden hebben. Dus dat kan zijn zowel lastenverlichting (rechts) als uitgavenverhoging (links), of het omgekeerde: zowel lastenverhoging (links) als uitgavenverlaging (rechts). Onder paars I-II werd de eerste combinatie gekozen en onder paars III (Rutte-Samson) is er gekozen voor de tweede combinatie. In beide gevallen was/is dat een verkeerde beleidskeuze.

De grootste belastingverlichting werd door paars II gegeven bij de grote belastinghervorming van 2000. Daarbij werd de belastingvrije som vervangen door heffingskortingen en dat was voordelig voor de lage inkomens (links). Daarnaast werden de hoogste tarieven verlaagd: goed voor de hoge inkomens (rechts). Vervolgens gooide de paarse coalitie er zoveel lastenverlichting tegenaan dat zelfs de middeninkomens er niet op achteruit gingen. Er werden daarbij wel miljarden overheidsinkomsten over de schutting gegooid. Evengoed liet de toenmalige minister van financiën, de zeer overschatte Gerrit Zalm (VVD), toe dat de budgetten van de minister van Volksgezondheid, Els Borst (onlangs op tragische wijze overleden), werden overschreden. Hij kwam met extra geld over de brug. Dat gebeurde in de tijd van een overspannen economie dankzij de netwerkbubble. Toen die voorbij was en de dotcomcrisis begon (2001), was binnen de kortste keren het financieringsoverschot van de overheid weer omgeslagen in een tekort. Toen mocht Balkenende aan het puinruimen beginnen.

Paars III (Rutte-Samson) heeft gekozen voor zowel lastenverhogingen als bezuinigingen, en dat in een tijd dat er nauwelijks enige beweging in de consumptie zit, dat er macro-economisch gezien veel te veel gespaard wordt en de Nederlandse economie nauwelijks groeit. Ik schreef het al eerder: Nederland spaart zich arm en gooit, met enthousiaste steun en inbreng van het kabinet, een groot deel (namelijk tien procent) van zijn verdiende inkomen in een oude sok. Als we het er ooit weer uit willen halen, zullen we zien dat het niet veel meer waard is. Hoe dan ook, het resultaat van dit beleid is een economie die niet zelfstandig kan groeien, zoals we vorige week konden concluderen uit de laatste macro-economische cijfers van het CPB, maar alleen nog maar door de rest van de wereld uit het dal kan worden getrokken.

Wij zien een patroon in paars beleid. Toen de economische ontwikkeling om matiging vroeg (onder paars II), gooide het paarse beleid olie op het vuur. Nu de economie aangejaagd moet worden om de onderbesteding te lijf te gaan en om weer wat eigen groeikracht te ontwikkelen, zet het paarse beleid onder Rutte-Samson de rem er op. Conclusie: paars beleid leidt vroeg of laat tot puin ruimen.