COLUMN: De enkelband is een rationeel tussenmiddel

In het immer gepolariseerde debat over migratie, waarin menselijke waardigheid en nationale veiligheid vaak tegenover elkaar lijken te staan, is het verfrissend – je leest het goed: verfrissend – wanneer een voorstel zich juíst tussen deze waarden in nestelt. Het recente pleidooi van Diederik Boomsma (NSC) voor de inzet van enkelbanden bij uitgeprocedeerde asielzoekers vormt zo’n zeldzaam voorstel. Scherp waar nodig en mild waar mogelijk.

Vooral vraag ik jullie om één moment alle onderbuikgevoelens rondom het asielbeleid los te laten en dan na te denken over de vraag: is het echt zo not done of juist rechtvaardig om een technisch middel zoals een enkelband in te zetten? Als jullie die onder zulke omstandigheden zouden moeten dragen, zouden jullie dat acceptabel vinden?

Laten we meteen de angel eruit halen. Ik denk dat een enkelband in deze context dragen, géén volwaardige detentie, vernedering of straf is. Dat het slechts een vorm, een technisch middel is. Met als doel om zowel de samenleving te beschermen als de individuele bewegingsvrijheid van de betrokkene volledig te waarborgen.

In een wereld waarin we vluchtelingen inderdaad zo goed mogelijk moeten opvangen en tegelijkertijd de roep om veiligheid luider klinkt dan ooit, moeten we zoeken naar een nieuwe balans tussen vrijheid en verantwoordelijkheid. De enkelband is in die zoektocht geen onmenselijk instrument, maar juíst een rationeel tussenmiddel. Mits we alle emoties, connotaties met bijvoorbeeld criminaliteit enzovoorts kunnen loslaten. Mits we bloedeerlijk kunnen afwegen wat de heer Boomsma aandraagt. Hoe moeilijk die objectiviteit momenteel ook is door het politieke klimaat. Ongeacht waar we ons op het spectrum bevinden.

De kern van Boomsma’s voorstel is eenvoudig. Wanneer iemand juridisch is uitgeprocedeerd en geen recht meer heeft om in Nederland te verblijven en wanneer die persoon overlast veroorzaakt of als gevaarlijk wordt beschouwd, dan zou het niet onredelijk zijn om de persoon in kwestie onder toezicht te stellen via een enkelband. Vanzelfsprekend met hele duidelijke richtlijnen over hoe er met de data en de persoon in kwestie wordt omgegaan.

Het alternatief is vaak óf totale vrijlating met alle risico’s van dien, óf detentie in gesloten centra, wat zowel kostbaar als psychologisch ingrijpend is. Met andere woorden, wat juíst niet menswaardig is. De enkelband biedt een rationele middenweg, namelijk effectief toezicht zonder opsluiting. Het biedt bovendien veiligheid voor het individu in kwestie in een klimaat waarin extremisten tegen asielzoekers optreden.

In tegenstelling tot wat sommige critici beweren, is toezicht niet per definitie een inbreuk op de menselijke waardigheid. Immanuel Kant die in zijn morele filosofie juist de menselijke waardigheid centraal stelde, zou stellen dat vrijheid niet betekent dat men zomaar alles mag doen. Maar dat vrijheid samenhangt met verantwoordelijkheid. Wanneer iemand niet langer het recht heeft om in een bepaald land te verblijven en een gevaar vormt voor zichzelf en het collectief, dan is het moreel en juridisch legitiem dat dit consequenties heeft. Toezicht is in dat geval geen onderdrukking, maar de rechtsstaat eerbiedigen en het collectieve belang behartigen.

We moeten ons bovendien durven afvragen: voor wiens vrijheid spreken we wanneer we elke vorm van toezicht bij uitgeprocedeerde asielzoekers afwijzen? Zijn het niet juist de kwetsbare, (Westerse) vrouwen op straat? De jonge meisjes in wijken waar de sociale controle is verdwenen? Of de oudere buurtbewoners die onveilig zijn, wiens vrijheden óók bescherming verdienen?

Ik herhaal: wie beschermt onze vrouwen wanneer we te maken krijgen met een gevaarlijke enkeling tussen de vluchtelingen? Een enkeling die lak heeft aan menselijke waardigheid en een gevaar vormt voor zichzelf en anderen?

Het is een ongemakkelijke waarheid dat de enkelingen die uitgeprocedeerd zijn, weigeren te vertrekken en overlast veroorzaken. Toch is het zo dat sommigen in de criminaliteit belanden. Of ze worden herhaaldelijk verdacht van intimidatie of zelfs geweld. Kanttekening: ik begrijp dat we momenteel een pijnlijk klimaat in Nederland (en andere landen) kennen rond dit dossier, hoe we er ook naar kijken.

Dus kom ik weer met mijn disclaimers: vluchteling zijn, is een hel die menig Nederlands ‘privilegejong’ niet kan bevatten. Ook moeten we blijven benadrukken dat vluchteling zijn niet synoniem is voor crimineel. Voor alle prachtverhalen over migratie kunnen mensen tegenwoordig naar een nieuw museum in Rotterdam, namelijk Fenix. Maar we moeten óók de incidenten met waardigheid kunnen benoemen. Dat het vaak niet met waardigheid gaat, snap ik. Ik heb niet onder een steen gelegen…

Veiligheidsgevoelens in de publieke ruimte zijn een wezenlijk onderdeel van het sociale contract dat wij als burgers met de regering sluiten. De overheid moet ervoor zorgen dat niemand, autochtoon of migrant, zich onveilig hoeft te voelen. Let op: dit gaat juíst twee kanten op.

In die context is een enkelband echt geen gek middel om ernstig gedrag serieus te nemen, zonder te vervallen in collectieve stigmatisering. En met een knipoog: zo’n enkelband is wel aan imagoverbetering toe. Er zijn bijvoorbeeld een hoop varianten die onzichtbaar zijn voor de buitenwereld.

Hoe dan ook, de kracht van Boomsma’s voorstel ligt niet alleen in de effectiviteit, maar vooral in de wijze waarop het wordt uitgevoerd. Toezicht moet transparant, tijdelijk en proportioneel geregeld worden. Het moet gepaard gaan met rechtsbescherming, toegang tot (juridische, medische en andere) hulp en met duidelijke criteria. Niemand mag het gevoel krijgen dat die ‘tweederangs mens’ is, of vast zit in big brother is watching you.

Maar laten we ook eerlijk zijn met elkaar. Dat gevoel ontstaat niet door een enkelband an sich. Dat gevoel ontstaat door onze attitude en gedragingen enerzijds en door een overheid die niet in staat is om goed over te brengen waarom maatregelen nodig zijn anderzijds. Of die mensen langdurig in onzekerheid laat. Een heldere, consequente lijn is niet onmenselijk, maar juíst humaan.

Zachte willekeur is vaak wreder dan duidelijke rechtvaardigheid. En op dit moment is alles zo troebel dat zelfs een technische oplossing zoals deze ineens door confirmation bias als schandalig wordt gezien. Als vreemdelingenhaat. Terwijl dat echt maar de vraag is bij een nette aanpak. Ongeacht het sentiment en dat er inderdaad daadwerkelijk ongelooflijk veel (vreemdelingen)haat is momenteel.

Op filosofisch niveau raakt dit voorstel aan een dieper begrip van wat het betekent om een grens te stellen. Niet alleen letterlijk in de zin van een land met een buitengrens, maar vooral moreel. Want landsgrenzen: ach. Mensen zijn ook gewoon wereldburgers… Het zit hem dus echt in moreel bewaken.

Wanneer we zeggen dat iedereen welkom is, ongeacht wie ze zijn en dat dan ook echt menen in plaats van tolereren of transactioneel uitvoeren, dan betekent het dat we juist soms grenzen moeten trekken om voor elkaar te kunnen zorgen. Liefde zonder grens is chaos. Vrijheid zonder contouren wordt leegte. Dat is geen wreedheid, maar een vorm van structurele solidariteit naar álle mensen toe. Naar wat we onder humaniteit verstaan.

Kortom, wie werkelijk geeft om de menselijkheid van ons asielbeleid, moet erkennen dat ordentelijkheid en rechtvaardigheid hand in hand gaan. De grap is dat de druk van de ketel er dan pas van af kan en we hoogstwaarschijnlijk veel meer vluchtelingen adequaat kunnen gaan opvangen.

Ten slotte raakt Boomsma’s voorstel aan iets waar de Nederlandse politiek al jaren tekortschiet, namelijk het herwinnen van ons vertrouwen. Burgers hebben het gevoel dat wetten niet worden gehandhaafd of niet toereikend zijn voor de huidige vraagstukken die we hebben. Dat wie zich misdraagt, wegkomt met halve of ronduit baggere sancties. Dat fatsoen geen norm meer lijkt, maar een naïef ideaal is geworden. Ikzelf loop met een uiterst duister gevoel na aanleiding van diverse zaken, waarbij ik moet concluderen dat rechtvaardigheid ver te zoeken is. Goed, mogelijk schieten we – of ik – daar soms nogal in door vanuit emoties. Maar ik constateer wel degelijk dat het op verschillende fronten klopt.

Door een instrument zoals de enkelband – of van mijn part armband of ketting met meter en knop – serieus te overwegen, niet als symboolpolitiek (duizend uitroeptekens), maar als humaan en technologisch geavanceerd beleid, toont de overheid dat zij luistert naar zowel de inwoners als naar het collectieve, morele kompas. Laat duidelijk zijn dat dat kompas niet de voorloper moet zijn van Chinese, dictatoriale praktijken van controle en macht… Van pesterijen.

Als deze aanpak dus verstandig wordt vormgegeven, kan het migratiebeleid juíst menselijker maken. Niet door strenger te zijn om het strenger zijn. Never nooit door pesterijen en andere wanpraktijken. Maar door mensen bescherming te bieden die ze nodig hebben. Als onze politici en professionals hier misbruik van gaan maken, moeten ze vanzelfsprekend hier gelijk de gevolgen van dragen.

We leven in een tijd waarin zowel compassie als ruggengraat schaars lijken. De één roept om meer menselijkheid, de ander om meer handhaving. Waarom zouden die twee elkaar uitsluiten? De enkelband is echt géén verloochening van de humane waarden. Juist een manier om die waarden in stand te houden voor iedereen.

Het respecteert de betrokkenen in hun bewegingsvrijheid en waardigheid en beschermt de (vrouwen in onze) samenleving. Het doet dat zonder mensen hun fundamentele waardigheid te ontnemen. Mits op de juiste wijze…

Dus lieve lezers en mensen die me kennen: als de emoties en connotaties bedaard zijn, is dit dan een schreeuwend of sprekend beleid? Vinden jullie dit straffend of sturend? Toegegeven, denken jullie niet dat Boomsma’s voorstel in andere tijden rustig zou worden onderzocht in plaats van gelijk afgeschoten en veroordeeld?

Reageer gerust hieronder. Als ik het verkeerd heb of zaken over het hoofd zie, ben ik de eerste die mijn fouten of tekortkomingen toegeef. Beloofd.