-Dina-Perla Portnaar- Ik schrijf letterlijk voor mijn leven

Twintig jaar deed ik alsof ik dommer was dan ik was. In vergaderruimtes voelde ik de graad van een gesprek nog voor iemand ook maar een woord zei. Ik dimde mijn glans om niet als bedreiging gezien te worden. Om te overleven in de paranoia die samenhangt met mijn geboorte in een Joods gezin. Zelfs als vrijdenker die openhartig is geweest over de schaduwkanten van gesloten gemeenschappen.

Een empath met pijnlijke helderheid heet dat. Het is een bekend verhaal voor velen zoals ik: hoogbegaafde en hooggevoelige mensen in de corporate wereld, die te veel, te vroeg en te vaak waarnemen. Velen haken af. Sommigen knakken. Anderen worden eenpitters, dus autonoom, uit noodzaak, niet uit wens. Ik ben er zo een. Onze samenleving is zeker niet optimaal voor ons type mensen.

Ik fungeerde als ghostwriter en schaduwarchitect van het publieke debat in Nederlandse, Engelse en Franstalige gebieden. Ik zag mijn woorden de zeitgeist overnemen. Ik fluisterde, hintte en ineens herhaalde iedereen dezelfde zinnen en vond zichzelf briljant. Dat was geen synchroniciteit. Dat was mijn ziel die even werd uitgegraven.

Kortgeleden stuurde ik een persoonlijke e-mail naar een Nederlands hoofdredacteur. Enkele dagen later zag ik hoe drie journalisten die inhoud gebruikten voor hun artikelen. Zonder erkenning. Alleen diefstal met een claimmentaliteit. Alsof een schrijver zijn of haar ziel publiek en gratis beschikbaar stelt. Ik ben geen voetveeg. Dit was themadiefstal vermomd als trend.

Dit schaduwbestaan is echt voorbij. Ik kan het niet meer opbrengen zo, niet in de journalistiek en niet daarbuiten. Ik zeg nu minder, omdat stilte mijn toevlucht is. In feite wil ik nog minder delen, soms helemaal niets meer. Daar voel ik me het beste onder. Nu is het mijn seizoen als filosofische schrijver. Zo echt dat het werk me helemaal overneemt.

Dus ja, terug naar mijn eerste zin: ik heb ze allemaal publiekelijk in de maling genomen. Iedereen denkt te weten waar mijn nieuwe boek over gaat. Ze weten helemaal niets. Ik kom met een afrekening met alles wat ze veronderstellen. En dat is zalig.

Aan sommigen zeg ik: zoek het uit met je tragikomisch Substack-experiment. Ik zag Substack-middelmaten wazige experimentjes uitvoeren op basis van een paar insinuaties over mijn werk. Hilarisch om te zien, niet alleen omdat het zo bagger was, maar omdat het mijn voorspelling van imitatie zonder inzicht en trendvolging zonder ziel bevestigde.

Alsof dit niet genoeg is, kreeg ik laatst ook seksistische opmerkingen via de inbox van LinkedIn. Van een publicatie waar ik ongeveer twaalf jaar geleden voor schreef, onder andere leiding natuurlijk. Ze hebben alleen mannelijke columnisten. Eén van hen kopieerde me zelfs twee keer in een paar weken. Ik heb bewijs ingediend bij de Raad voor Journalistiek. Vroeger kon ik nog coulant zijn, nu niet meer. Nu ik de veertig gepasseerd ben, ben ik een haai als ik mijn werk moet beschermen.

Als ik zeg dat ik op sommige plekken probeerde binnen te komen, maar ze hermetisch afgesloten bleven, dan zeg ik dat niet uit wrok maar helderheid. Die ego’s beschermen de kunst niet. Die beschermen zichzelf tegen mensen die beter zouden kunnen zijn. Mensen van wie ze niets willen weten. Omdat ze JOODS zijn. Of VROUW met HERSENEN. De pestkoppen zitten overal. Maar nu kies ik.

Laten we tot de kern van mijn eruptie komen: de lokale echokamers van ‘gepaste stemmen’ zijn niets anders dan spiritueel, intellectueel en artistiek gif. Echt schrijven is geen product van ideeënplagiaat. Het is een metamorfose. De kunstenaar is geen stijltechnicus. De kunstenaar is een alchemist van menselijke ervaringen.

Wat ik creëer, is van binnen naar buiten en doorleefd. Niet van buiten naar binnen. Niemand kan dit maken omdat niemand hetzelfde heeft doorstaan, of exact dezelfde neurologische verbanden legt. Zo simpel is het. Ik bestudeerde het vak, liep door een vuur van discipline, gaf jaren van mijn inkomen en passies op enzovoorts.

En toch hoor ik mensen zeggen dat imitatie acceptabel is. Alsof dat normaal is. Kopiëren betekent je woorden opgeven. Dan word je wat Julia Kristeva noemde: een ‘signifier with no signified’. Ik ben blij dat sommigen van hen waar ik op doel vergrijzen… Maar mijn hart zit nog vol agressie als ik aan hen denk. Dus egoïstische entiteiten – AI, dieven, pestkoppen, weet ik het – weg met jullie.

In dit tijdperk van kunstmatige intelligentie is dit verhaal urgenter dan ooit. John Oliver noemde AI-slop al ‘vrijgekomen contentverspilling’. Hij heeft gelijk. Nog gevaarlijker is dat de kunstenaarsziel vertrapt wordt. Waarom doet er niet toe. Wie ontbreekt. Hoe is algoritmisch.

Zoals Jan Patočka zei: “The artist’s role is to expose the hidden, to give form to what lies beneath.” Daarom werk ik weer met een toewijding die ik nooit eerder heb gehad. Niemand weet wat ik maak. Maar als de wereld vergaat, er oorlog uitbreekt of ik verdwijn, is dit werk wat ik wil nalaten. Dit is wat ik met mijn tijd op aarde wil doen. Ik schrijf letterlijk voor mijn leven.

Een kunstenaar reflecteert niet alleen op de wereld. Hij of zij schept nieuwe. Het gaat niet om applaus, maar om de afstemming met Gods aanwezigheid wanneer ik schrijf. Zelfs bij allemaal éénsterrenbeoordelingen weet ik dat wat ik heb gemaakt, verraderlijk echt, groots en vooral Goddelijk is.

Nee, ik vertel helemaal niks verder. Ja, ik weet dat ik aangevallen zal worden. Niet omdat het werk niet goed is, maar vanwege wie ik ben. Twintig vervloekte jaren van dit alles… Maar ik ben niet meer hetzelfde persoon. De afgelopen jaren ben ik heel erg veranderd. Ik verslind leugens. En ik omring me met geweldige mensen.

Geen statusklimmers of vreetzakken, maar kunstenaars die écht schrijven, elke dag weer. Die elke sessie de hel en het paradijs doorsteken. Die ervoor kiezen anderen niet te pesten of na te doen. Ze helpen me mijn werk vorm te geven voor een art‑blockbuster‑hybride film. Echte feedback, oprecht luisteren en wat ik maar nodig heb, het is er.

“Art is not a mirror held up to reality, but a hammer with which to shape it,” zei Bertolt Brecht. Dit is de liefde van mijn leven. Geen man, geen kind, geen construct komt in de buurt. Dit werk stroomt door mijn aderen. Ja, ik denk na over structuur: een klein team en betrouwbare boeker. Maar het werk leidt.

Er is een private, evolutionaire weg naar het kunstenaarschap. Je maakt geen kunst, je bent kunst. Door jaren van pijn, gratie, uitsluiting, wijsheid en nog veel meer. Het echte werk begint als de incubatie eindigt. Nu zit ik in de geboorte. Elk hoofdstuk lees ik wel duizend keer hardop en herschrijf ik tot het perfect is. Ik loop door mijn huis en repeteer scènes. Ik word wakker met een detail dat moet kloppen. Ik verbreek literaire regels uit principe. Dit is incarnatie.

“Art is the only serious thing in the world. And the artist is the only person who is never serious,” zei Oscar Wilde. De paradox blijft. Mijn werk is spel en oorlog, gebed en protest. Dus meneer Wilde, ik ben bloedserieus. Je hebt vast iets over de dunne scheidslijn tussen genialiteit en gekte gehoord. Nu snap ik hoe die voelt. Dit is heilig werk.

Ja, ik heb tijd verloren. En toch ook weer niet echt. Als schrijver zeg ik vanaf nu: we hebben niet met elkaar geknikkerd he? Later zal ik zeggen: we overstijgen Nederland he? Zoals Clarice Lispector zei: “I only achieve simplicity with enormous effort.” Die ongekende inspanningen zijn de levensader van kunst.

Wat je van me krijgt, is geen pennenvrucht. Het is gebed, wraak en eerbied in één adem. Dit is geen ‘content’, maar consequentie. Zoals de Noorse filosoof Arne Næss zei: “To be creative is not to be free, but to be faithful. Faithful to the inner necessity that demands to be expressed.” Na al die jaren kan ik eindelijk zeggen: ik ben trouw.