-Dina-Perla Portnaar- ''Pak je kruis op'', zegt Jordan Peterson

We leven in een tijd waarin alles systeem, macht en construct moet zijn. Juist daarom ervaar ik de mystieke kern van de christelijke werken als een anker. Geen systeem gebouwd op dogma, maar op verwondering. Geen dictaat, maar devotie. De dertiende-eeuwse denker Berthold van Moosburg noemde God “de stilte die voorafgaat aan het zijn”. Angela van Foligno beschreef haar Godservaring als een “weten dat on-wetend maakt”. De mysticus versmelt rationaliteit en ervaring zonder eraan onderdoor te gaan.

De vergeten Tsjechische filosoof Ladislav Klíma (ik ben dol graven en verborgen schatten boven water halen) schreef dat God geen concept is, maar een realiteit die moed vergt. Niet de moed om te geloven, maar om stil te durven zijn voor het Absolute. Mystiek is geen vlucht uit de wereld, maar het toelaten van een visie die zo waarachtig is, dat die niet verzonnen kan zijn.

Mijn toegang tot deze wereld was een existentiële. Na een diepe, persoonlijke crisis in 2016, een duisternis die bijna metafysisch was, begon ik met zoeken. Mindfulness, ayahuasca (de buitengewoon kundige begeleider Pat Kuiper in Amsterdam), de Kabbala (mijn vader natuurlijk), Stoïcisme, Jungiaanse dieptepsychologie, A Course In Miracles (vooral het werk van Marianne Williamson), Boeddhisme en uiteindelijk mijn eigen synthese: humanocratie. Wordt vervolgd. Maar het was pas in de teksten van de christelijke mystiek dat ik iets aantrof wat ik nodig had, namelijk waarheid zonder dwang. Realiteit als een stralende openbaring.

Het Westen is meer dan een cultuur of politiek erfgoed. Mensen, het is bovenal een metafysisch experiment! Geen beschaving die waarheid oplegt met ijzeren vuist, maar die uitnodigt tot innerlijke vlam. Mysterie is geen bijzaak, maar het fundament van een gezonde beschaving. Zonder het sacrale wordt beschaving een beheersysteem.

En ja, ik zie heus wel hoe kitsch, ideologie en grimmig moralisme tegenwoordig spreken namens het christendom. Maar onder deze oppervlaktelaag gloeit nog steeds iets levends. Ik zie het in kloosters, de dagboeken van Dag Hammarskjöld, De Wolk van Niet-Weten, in de stem van Simone Weil en soms verrassend genoeg op het podium bij de moderne predikante Sarah Jakes Roberts.

Ayaan Hirsi Ali’s existentiële reis (voor mij is ze een lumineuze en numineuze peetmoeder; dankbaar dat ze me onder haar vleugels neemt) van de islam naar het atheïsme en vervolgens naar het christendom is iets waar ik me in herken. God volledig verliezen, betekent namelijk niet dat de rede wint, maar dat het fundament van de rede zoek raakt. Secularisme kan soms noodzakelijk zijn, bijvoorbeeld voor de inrichting van een samenleving. Maar het kan het heilige nooit vervangen. Achter de verdediging van de beschaving schuilt de échte vraag: wat proberen we eigenlijk te beschaven?

Mystici zijn geen opiniemakers. Ik probeer beide zaken samen te laten komen en neem risico’s. Maar mystici beheersen geen cultuur. Ze bewonen cultuur. Ze weten dat mens zijn niet alleen ‘de alles-ziener’ betekent, maar ook ‘gezien worden’. Niet mysterie bezitten, maar ervoor knielen. In een tijd waarin verschillende culturen alles en iedereen willen domineren, is dit anders. Iets dat klopt, oftewel waarheid, hoeft anderen namelijk niet te onderwerpen. Het moet alleen soms wel beschermd worden.

Ik ben ervan overtuigd dat de prestatiemaatschappij de nieuwe armoede is. In een wereld verslaafd aan aanwezig zijn, is verdwijnen een daad van radicale kracht. De mysticus wil geen publiek, maar een altaar. Ook ik. Geen relevantie, maar radiatie. Mystici meten het leven niet aan de hand van impact, maar innerlijke integriteit. Oftewel, mystieke moed.

Het werk Een Cursus in Wonderen (A Course In Miracles) is geen theologie, maar praktijk. Het wereldbeeld dat het aanreikt, stelt dat de wereld zoals we die zien, voortkomt uit angst in plaats van Liefde. Angst vertekent alles. Vergeving, niet als moraal maar als perceptiecorrectie, wordt het medicijn tegen afgescheidenheid. “Perceptie is een spiegel, geen feit,” stelt de Cursus. Wat ik zie, is mijn eigen toestand, geprojecteerd naar buiten.

Dit inzicht bracht me verder dan wat voor werk dan ook om te kunnen vergeven. De Cursus leerde me dat vrede het ego vernietigt. Dat is precies wat het ego te vrezen heeft. Vergeving is geen goedkeuring of relativisme, maar een geopende waarneming. Niet om het gedrag van mensen goed te praten, maar om vrij te zijn van haat. Want laten we eerlijk zijn. Mensen zijn vaak vreselijk. Wat ze zichzelf en vooral dieren aandoen, is walgelijk.

De Cursus herdefinieert Christus als een innerlijke aanwezigheid, de stem van de geest die God nooit vergat. De Christus is niet buiten ons, maar datgene in ons wat niet getraumatiseerd en in de 3D menselijke wereld opgeslokt is. Om werkelijk te zien, moeten we tijd loslaten. “Heb geen drang om de wereld te veranderen,” zegt de Cursus, “maar verander je denken over de wereld.” Geen escapisme, maar herijking van perspectief.

Het ‘heilige ogenblik’ waarin verleden verdwijnt en de toekomst niet meer nodig is, is altijd beschikbaar. “De hemel is geen plek, maar een bewustzijn van volmaakte eenheid.” Dit is het hart van mystiek: een ervaring die niet hoeft te worden uitgelegd, alleen geleefd. En in het dagelijkse bestaan gaat het om balans vinden tussen wanneer te handelen en wanneer het aan God over te laten om af te handelen.

Wat de Cursus me leerde over innerlijke bevrijding, leerde Jordan Peterson me over uiterlijke confrontatie. Geen zweverigheid, maar confrontatie met het lijden. “Pak je kruis op,” zegt hij. Het leven is oneerlijk. Maar je kunt het dragen, vrijwillig. Daarin ligt betekenis. In een cultuur die allergisch is voor lijden, weet ik als geen ander hoezeer het niet optioneel is (niemand weet hoeveel ik in stilte heb geleden, zowel fysiek door de endometriose als mentaal). Maar betekenis is dat wel.

Peterson’s ethiek is niet alleen conservatisme, maar existentieel realisme. Logos, de vleesgeworden waarheid, is zowel metafysisch als moreel. In een wereld waarin slachtofferdenken regeert, zegt hij: begin bij jezelf. “Breng je huis op orde voordat je de wereld bekritiseert.” Dit is misschien wel mijn favoriete uitspraak van de beste man! Het is geen kleinburgerlijk advies, maar mystiek, monastiek en revolutionair.

De mysticus is niet de dromer, maar de strijder zonder zwaard. Geen slachtofferschap, maar verantwoordelijkheid. Geen ideologie, maar incarnatie. Geen comfort, maar waarheid. Wat ik vandaag de dag zie, is hoe gevaarlijk religie wordt. Omdat religie losraakt van de kern. Sterker nog, religie heeft als enige factor de potentie om deze planeet en alles wat er leeft neer te halen.

Maar spiritualiteit heeft juist de potentie om deze planeet te verzachten, zonder dat het sentimenteel wordt. Mystiek is bloedserieus en krachtig. Het is de brug tussen chaos en orde. Tussen psychologie en metafysica. Tussen het ego en de ziel. We kunnen op de huidige voet doorgaan en de wereld ten onder zien gaan, of we kiezen een ander pad… Daar is niks flauws of ‘zweefteefs’ aan.

Leef innerlijk gezien, in een driehoek van wijsheid: Peterson’s realisme, de Cursus’ vergeving en het stilzwijgen van de mystici. Ga de chaos aan. Vergeef de illusie. Verblijf in het deel dat beide overstijgt. Verheerlijk mystiek echter niet. Het is geen esthetiek, maar hard werken. Het is liefhebben wie jou tot in je kern haat. Het is integriteit verkiezen boven je eigen groep. Want, zoals de Cursus zegt: “De heiligste plek op aarde is waar oude haat actuele liefde wordt.” Laat dat de revolutie zijn.

Laten we onszelf niet tot cynisme veroordelen. Schoonheid is niet naïef en geloof is geen zwakte. Liefde heeft het laatste woord, mensen. Het is thuiskomen. Er zijn dagen dat ik het vergeet. Dagen dat ik woedend ben. Dagen dat ik snak naar meer bewijs. Maar zelfs in ballingschap draag ik de herinnering aan thuis met me mee. In gebed, poëzie en sacrament herinner ik me soms wat de mystici altijd al hebben geweten. Dat we hier zijn om de wereld te zien, niet om haar te veroveren. Nooit. En zien is liefhebben.

*Doet zomerse talaar weer af. Geniet van je vrijdag.